Türkiye, yerli uçakta avantajlı

WASHINGTON - Eren-Fatih Özmen çiftinin sahibi olduğu Amerikan SNC şirketinin Türkiye’de yerli uçak projesini yapmak için satın aldığı 328 Destek Hizmetleri’nin Genel Müdürü Dave Jackson Hürriyet’e konuştu. Jackson, “Türkiye, yerli uçak işine Honda ve Mitsubishi’den daha iyi pozisyonda başlıyor. Biz Alman uzmanlığı, Türk mühendisliği ve Amerikan girişimciliği ile çok avantajlıyız” dedi.

Türkiye, Amerika’nın en hızlı büyüyen havacılık şirketlerinden Sierra Nevada Corporation’ın (SNC) adını ilk kez bundan 3 yıl önce duydu. Türk kökenli Eren-Fatih Özmen çiftinin sahip olduğu şirketin geliştirdiği Dream Chaser (Rüya Avcısı) uzay aracı için NASA 212.5 milyon dolarlık bir fon sağlamıştı. Büyük bir başarıydı çünkü Amerikan Savunma Bakanlığı Pentagon için de birçok hassas proje üstlenen SNC, o dönem NASA’nın uzay uçuşları için desteklediği üç Amerikalı şirketten biri olmuştu. Dream Chaser’ın ABD’deki uzay macerası sonra umulduğu gibi yürümedi. SNC geçtiğimiz sene sonunda uzay projesini kaybetti ve sonra birden hayatımıza bambaşka bir işle yeniden dahil oldu. Bu sefer Türkiye’nin yıllardır gerçekleştirmeye çalıştığı milli uçak projesinin üstlenicisi olarak.
ABD’de yaşadığı başarısızlıktan sonra rotasını Türkiye’ye çeviren ve 1.5 milyar dolarlık bu iş için geçen Şubat İngiltere ve Almanya merkezli 328 Destek Hizmetleri adlı şirketi satın alan SNC şimdi ne tasarlıyor? Meblağı açıklanmayan şubattaki anlaşmayla 200 adet Dornier 328 tipi jet uçağı için tasarım, üretim ve bakım konusundaki patent haklarına sahip olan SNC, Türkiye’ye gerçekten sonunda bir yerli uçak kazandırabilecek mi? İşin detaylarını, şimdi yerli uçak projesini yürütecek SNC’nin iştiraki 328 Destek Hizmetleri’nin Genel Müdürü Dave Jackson’la konuştuk.

BİZE TÜRKİYE YAKLAŞTI
Jackson, bu anlaşmanın nasıl gerçekleştiği, SNC’ye Türk Hükümeti’nin mi böyle bir teklif getirdiği yoksa SNC’nin mi bu projeyi Ankara’ya önerdiği yönündeki soruya şöyle yanıt verdi: “SNC’nin Türkiye’de yıllardır iş menfaatleri var, ki şirketin sahipleri Fatih ve Eren Özmen de Türk kökenli. Türk Hükümeti, 2010’un başında bölgesel yolcu uçağı projesi için Dornier’nin varisi 328’le (Destek Hizmetleri şirketi) bağımsız görüşmelere başlatmıştı. 2015’in başında 328’in satın alınmasından sonra proje için SNC’ye de yaklaştı. Hem SNC hem de 328, müzakerelerin hızlı ilerlemesine de izin veren, lisanslama gerektirmeyen bir yolla iş yapma konusunda isteklilik gösterdiler. Türk Ulaştırma Bakanlığı, Boeing, Airbus, Bombardier ve Antonov dahil birçok havacılık şirketiyle görüşmelere girişmişti.” Jackson, projeye ne zaman başlanacağı, takvimin ne olduğu sorusuna, “İlk 32 koltuklu uçak 2-3 yıl içinde havada olacak. TRJ628 orijinal tasarımı için ise ilk test uçuşunun sonraki 72 ayda (6 yıl) yapılması planlanıyor, bu da modern Türkiye’nin kurulmasının 100’üncü yıldönümü 2023’e yetişiyor” diye cevap verdi.

OLAN ÜZERİNDE GELİŞTİRME
“Hızlandırılmış bir takvimi başarmak için 328’in kokpitinde, var olan sertifikalı ve küresel olarak operasyonel, kabul edilmiş uçak üzerinde geleceğe dönük uçak ve güç sistemlerine ilişkin geliştirmeler yapacağız. Bu arada 628 serili orijinal bir bölgesel uçak tasarlayacağız” diye konuşan Jackson şöyle devam etti: “Bu bize orijinal bir uçağın geliştirme sürecini belirgin biçimde azaltma imkânı sağlayacak. Türkiye, mevcut teknolojiyi, sertifikasyonu ve Dornier 328’in kabiliyetlerini ilerletme ve hem 328 hem SNC’in güvenlik ve inovasyon konusundaki olağanüstü sicilinden yararlanma yaklaşımıyla, tamamen sıfırdan çok daha iyi bir pozisyonda konumladı. Honda ve Mitsubishi gibi iyi yapılanmış şirketlerin, sıfırdan başladıkları için uçak üretmeleri uzun yıllar aldı. Türkiye daha iyi bir pozisyonda başlayacak. 32 koltuklu TRJ328’le başlayarak mevcut tedarik zinciri düzenlemeleri ve ortaklıkların üzerine bir yapı inşa edebiliriz. Bu yeni ve daha geniş 628 serisi uçaklara göre yükseltilir. Biz Alman uzmanlığı, Türk mühendisliği ve Amerikan girişimciliğinden oluşan bir kombinasyonun bize bu kaliteyi sağlayacağına inanıyoruz.”

Maliyete depozitolar dahil

DAVE Jackson, projenin bütçesinin ilk sipariş depozitoları, fikri ve sinai mülkiyet hakları, 628’in ilk geliştirme safhası dahil ilk aşamada 1.5 milyar dolar olduğunu söyledi. 328’i satın alan SNC, aynı zamanda Amerikan Savunma Bakanlığı Pentagon’la da askeri projeler yürütüyor. Jackson, bu yolcu uçağı projesinden sonra bir savaş uçağı üretme aşamasına geçilip geçilmeyeceğine ilişkin şöyle konuştu: “Şu anda anlaşma sadece sivil, ticari uçak için. Ancak SNC ve Türk Hükümeti, fikri ve sinai mülkiyet hakları ile Dornier 328 uçağının taşıma ve kargodan izlemeye, tıbbi kullanıma çok misyonlu uygulamalarına olanak sağlayan modernizasyon teknolojileri için ilave tip sertifikalarını (STC) ortak olarak tutuyorlar.”

Pentagon’a soruldu mu?

328’in Genel Müdürü Dave Jackson, Türk Hükümeti’nin projeyi SNC’ye verirken teknoloji transferi ya da devlete ait bir savunma sanayii şirketiyle ortaklık gibi bir ön şartı bulunup bulunmadığı konusunda, “Türk Bölgesel Uçak Projesi, hem yerli üretim uçak hem de Türkiye’de bir havacılık endüstrisi ve iş gücünün geliştirilmesi eksenine oturtuldu. SNC, bu parametreler dahilinde çalışma ve ülkede filizlenen mühendislik ve havacılık iş gücünün yanı sıra hem SNC hem de 328’den teknoloji transferi taahhüdüne bağlıdır. Biz bunun başarılı bir girişim olacağına inanıyoruz” dedi. Jackson, SNC’nin ABD Devleti’yle olan anlaşmalarının Türkiye’yle böyle bir proje geliştirmesine ne kadar olanak tanıdığı, bu işe girişmeden önce Amerikan Savunma Bakanlığı’nın görüşünü alınıp almadıkları yönündeki soruya ise “Şu anda anlaşma sadece sivil, ticari uçak için” diyerek yanıt verdi.

Tesis Ankara’da

DAVE Jackson, yerli uçağın Türkiye’de kurulacak yeni bir tesiste üretileceğini ve bu tesisin de Ankara’da Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı’nda onaylı (EASA) 21G (sivil uçak üretim tesisi sertifikalarından biri) uçak üretim tesisi olmasını umduklarını belirtti. Jackson, kaç adet TRJ328 ve TRJ628 üretileceği, bu uçaklar için nasıl bir pazarlama stratejisi izleyeceklerine ilişkin ise şunları söyledi: “İlk aşamada Türk Ulaştırma Bakanlığı için 50 adet TRJ328 uçağı üretimi sipariş edildi. İlerideki siparişler için planları Türk Ulaştırma Bakanlığı belirleyecek ama bizim amacımız en az 250 uçak. Bu büyüklükte bir uçak için talep olduğuna dair kapsamlı pazar araştırmaları açısından jetler ve turbopropların yabancı pazarlarda da satılacağı bekleniyor. Sonuç olarak SNC, SNC ya da iştiraklerinin böyle bir uçağın ABD devletine satışı dahil ABD’de satılması için üreteceğini umuyor.”