Türk mutfağının lezzetleri: Yumurta ve yumurtalı yemekler

İSTANBUL - Tavuğun evcilleştirilmesinden itibaren insanlar tarafından tüketildiği bilinen yumurta günümüz gastronomisinin popüler besinler listesinde üst sıralarda yer alır.
Bu nedenle yumurta ile ilgili yapılan çalışmalar her geçen gün artmaktadır. Çalışmalar ile yeni reçeteler ortaya çıkarıldığı gibi geleneksel reçeteler günümüz damak tadına uyarlanarak pazarlanıyor.
Yumurta köklü bir tarihe sahip olan Türk mutfağının en çok tüketilen besinlerinden biridir. Türk mutfak tarihinde yumurta tüketiminin ve yumurtalı yemeklerin incelenmesi amacıyla yapılan bu çalışma için literatür taraması yapılmış, XV. yüzyıldan itibaren kaleme alınan Türk mutfağının yemek kitaplarının yanı sıra ziyaretçi notları, saray muhasebe kayıtları, saray mutfak defterleri ve ziyafet defterleri hakkında bilgi veren çalışmalar incelenmiştir.

Türk mutfağında yumurta tüketiminin gelişimi ve günümüzde unutulmuş yumurta yemekleri ve yumurta kullanım şekillerini hatırlayalım.
Yumurtalı Ekmek (Ramazan Pidesi ile): Ramazan pidesinin yumurtalı karışıma batırılıp kızartılmasıyla yapılan bir lezzettir. Genellikle kahvaltılarda tüketilir.

Türk mutfağı, zengin ve çeşitli lezzetleriyle bilinir. Yumurta da bu mutfakta hem tek başına hem de diğer yemeklerin içinde önemli bir rol oynamıştır.

Türk mutfağında yumurta ve yumurtalı yemeklere dair bazı bilgiler:
 

YUMURTANIN TÜRK MUTFAĞINDAKI YERI:

Çeşitlilik: Türk mutfağında yumurta, sadece kahvaltıda değil, aynı zamanda öğle ve akşam yemeklerinde de kullanılmıştır.

Tek başına ve yemeklerde: Yumurta, tek başına pişirilmesinin yanı sıra, çorbalarda, böreklerde, dolmalarda, köftelerde ve tatlılarda da kullanılmıştır.

Besin değeri: Yumurta, Türkler tarafından besin değeri yüksek ve doyurucu bir gıda olarak görülmüştür.

TÜRK MUTFAĞINDAN YUMURTALI YEMEKLER:

Çılbır: Yoğurt ve tereyağlı sos ile hazırlanan, üzerine pul biber serpilerek servis edilen bir yumurta yemeğidir. Fatih Sultan Mehmet'in en sevdiği yemeklerden biriydi. 
Çılbır, çıpıl, çırpır, çiğ yumurtanın kaynayan suya kırılıp pişirilmesiyle hazırlanan, Türk mutfağına ait bir tür yemektir. Üzerine sarımsaklı yoğurt ve kızdırılmış tereyağlı-pul biberli sos dökülerek servis edilir. Ahmed Vefik Paşa'nın 1876'da yazdığı Lehce-i Osmani adlı kitabında çıpıl, çırpırın yoğurtlu yağsız yumurta taamı olarak geçmektedir.
Basılı ilk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn'de çılbır tarifi vardır.
Tarifi: Birkaç baş soğan ı bir kaşık rûgan-ı sâde ile kavurup bir sahana vazedeler. Badehu bir büyücek tavaya su doldurup iyice kaynadıkta içine beş-on yumurta kırıp birkaç dakika kaynayıp yumurtaların sarısı beyaz ile örtüldükte suyunu süzüp işbu hazırlanan soğanın üzerine dizip kor üstüne konuldukta bir miktar kızgın rûgan-ı sâde haşlayıp üzerine tarçın ve biber ekip tenâvül buyrula. Bazı kere bu yumurtaları sarımsaklı yoğurt içine vazedip bir miktar yağ haşlarlar. Bu dahi latif olur.

Kaygana: Yumurta, un ve süt ile hazırlanan, çeşitli malzemelerle zenginleştirilebilen bir tür omlettir.

Mıhlama: Mısır unu, tereyağı ve peynirle yapılan, üzerine yumurta kırılarak fırında pişirilen Karadeniz yöresine ait bir yemektir.

Menemen: Domates, biber, soğan ve baharatlarla hazırlanan, üzerine yumurta kırılarak pişirilen bir yemektir.

Sucuklu yumurta: Sucuk ve yumurta ile yapılan, pratik ve lezzetli bir kahvaltı yemeğidir.

Pastırmalı yumurta: Pastırma ve yumurta ile yapılan, doyurucu ve lezzetli bir kahvaltı yemeğidir.

İslim Kebabı: Patlıcan ve kıyma ile yapılan, üzerine yumurta kırılarak fırında pişirilen bir kebap türüdür.

Hünkar Beğendi: Patlıcan püresi, tereyağı ve peynirle hazırlanan, üzerine kuşbaşı etli güveç konularak servis edilen bir yemektir. İç harcında yumurta da kullanılır.

Yumurtalı Ekmek (Ramazan Pidesi ile): Ramazan pidesinin yumurtalı karışıma batırılıp kızartılmasıyla yapılan bir lezzettir. Genellikle kahvaltılarda tüketilir.

YUMURTALI TATLILAR:

Türk mutfağında yumurta sadece tuzlu yemeklerde değil, tatlılarda da kullanılmıştır. Örneğin, bazı helva ve tatlı tariflerinde yumurta akı kullanıldığı bilinmektedir.

YUMURTA IÇIN ŞIIR BILE YAZABILIRIZ

Yumurta sadece bir kahvaltılık olarak görülebilecek bir yiyecek değil, bir kere bunu bir kabul etmeli. Ondaki proteini, ondaki besin değerlerini, ondaki ekonomikliği ve lezzeti başka yerde bulamıyorken neden onu sadece kahvaltılarımızda haşlayarak, haydi bilemediniz omlet yaparak değerlendirelim ki zaten?

Yeri gelir 5 dakikada en ala ana yemeğe dönüşebilir, yemek hazırlamak için fazla vakti olmayan herkesin kurtarıcısı oluverir. Pratikliğinin yanına bir de ekonomik ve lezzetli oluşunu ekleyince, kendisi her mutfakta bulunması gereken demirbaş malzemelerdendir zaten.

Bıraksanız yumurta için şiir bile yazabiliriz ama bu kez niyetimiz başka. Bugün, yumurta yemeklerinden söz edeceğiz size, her öğüne uygun bu yumurta yemekleri tariflerini bir köşeye mutlaka not edin demeden de geçemeyeceğiz.

İşte karşınızda yumurtanın başrolü kaptığı, sofraları donattığı birbirinden lezzetli, ekonomik ve pratik yumurta yemekleri!

DÖKÜM TAVADA PATATESLI YUMURTA

Yumurtaları küp küp doğradığımız patateslerle bir araya getiriyor, içinden sucuğu, renk renk biberleri, soğanı ve peyniri eksik etmiyoruz. Sadece kahvaltıda değil her öğünde onu afiyetle yiyoruz.

MUDANYA'DAN YUMURTA DOLMASI

Bursa'nın Mudanya ilçesinde sıkça yapılan bu lezzetin sınırları artık Bursa'yı değil, ülkemizi bile aşmalı. Hala onunla tanışmadıysanız en yakın zamanda sofranızda bu lezzete yer açın deriz.

TEREYAĞLI YUMURTA KAPAMA

5 malzeme dedik ama kendisi aslında yumurta, tereyağı ve damak tadınıza uygun olarak kullanacağınız baharatlardan oluşuyor, sadece sabah kahvaltısına değil, acıktığınız her ana çok yakışıyor.

ÇITIR YUMURTA

İster bir atıştırmalık, ister kahvaltılık isterseniz de pratik bir yemek olarak değerlendirebileceğiniz bu çıtır yumurtalar ilk kez gören herkesi şaşırtacak. Dışı çıtır çıtır, içi akışkan bu lezzetle bir an önce tanışın bizce.

YUMURTALI DOMATES DOLMASI

Kıymalı, pirinçli iç harçlar hazırlanan, yemek için öncesinde epey bir emek harcanması gereken o dolmaları unutun. Bu kez yumurta ve peynirle dolu, şipşak hazırlanan domates dolmaları yapıyoruz.

YUMURTALI PIDE

Fazla söze gerek var mı bilemiyoruz ama biz bu pideye baktıkça fırından çıkar çıkmaz, sıcacıkken bitiverecek enfes bir lezzet görüyoruz. Siz de bizim gibi düşünüyor, ona bir an önce kavuşmak istiyorsanız...

SCOTCH EGGS (İSKOÇ YUMURTASI)

İçinde nefis yumurtalar gizlenmiş köfteler düşünün... Yemeğe özel misafirlerinizi çağırdığınızda da kendinizi şımartmak istediğinizde size en lezzetlisinden sürpriz yapsın, kıtır dış katmanının altında yatan bu yumuşacık haliyle mutluluğu garantilesin.

OMLETIN EN POFUDUK HALI: KABAKLI FRITTATA

Görüp görebileceğiniz en pofuduki, en bol malzemeli, en farklı omletlerden biri o. İçindeki bolca kabak sayesinde sadece kahvaltıya yakışmaz, yeri geldiğinde en ala akşam yemeğine de dönüşmesini bilir üstelik.

MAKARNALI OMLET

Omlet demişken bir tane tarif verip geçmek olmaz, şöyle doyuruculukta üstüne tanımayan, içine eklenen makarnayla tek başına ziyafete dönüşen bir omletten daha söz etmek isteriz.

EGGS BENEDICT

Dünyanın en ünlü lezzetlerinden sayılan, kimi yerlerde "eggs royale" olarak da anılan pek havalı bir yumurta olur kendisi. Ona eşlik eden füme somon ve hollandez sosla lezzetini en az ikiye katlar...

POŞE YUMURTALI KINOA MÜCVERI

Yumurtanın bolca proteini yetmezmiş gibi biz bir de onu protein deyince son yıllarda akla gelen en ünlü isimlerden olan kinoa ile buluşturduk. Ortaya bol yumurtalı, mücver tadında enfes bir yemek çıkardık. Anlayacağınız, diyette olanların ve sporcuların bile gönül rahatlığıyla yiyebileceği bir tarife davetlisiniz.

YUMURTALI ÇIN PILAVI

Bildiğiniz tüm pilavları unutturacak sıra dışı bir lezzet o. Uzak Doğu mutfağına hayran olanlara tanıdık gelecek bu tarif, pilavı yumurtadan aldığı destekle tek başına ana yemek gücüne ulaştırıyor.

TON BALIKLI DEV YUMURTALAR

"Ton balığı ve yumurta ne alaka?" demeden önce mutlaka en az 1 kez denemeniz gereken bir tarif bu. Neredeyse tüm dünya tarafından sevilen, öyle ki "deviled egg" olarak nam salmış bu lezzet tüm ön yargılarınızı yıkacak, eminiz.

KIYMALI YUMURTA

Yumurtayı farklı öğünlere taşımanın en bizden, en samimi hali o. Menemenle birlikte pratik yemek arayışımıza yumurtadan gelen en güzel cevaplardan.

ISPANAKLI YUMURTA

Et yemeyen ya da yiyemeyenler ve ıspanak severler için kıymalı yumurtanın muadili olan ıspanaklı yumurtadan da söz etmeden geçmeyelim tabii. Kendisi yine mutfaklarımızın en sevilen, en pratik tatlarından biri olur. Yumurtaya sadece bu tarif için bile binlerce kez teşekkür etme isteği uyandırır.