İSTANBUL- Uluslararası yatırımcıların ilk yarıda yüzde 11,2 eriyen Türkiye’deki varlık ve alacaklarının tutarı 3’üncü çeyrekte yüzde 8,6 artışla 602,4 milyar dolara ulaştı.
Dünya'dan Naki Bakır, Türkiye'deki yabancı yatırımın durumunu yazdı.
Yabancıların Türkiye’deki doğrudan yatırımlarının değeri 163 milyar, hisse senedi, DİBS gibi kağıtlardaki sıcak para yatırımları ise 96,6 milyar dolar. Yabancıların Türk kamu ve özel sektöründen kredi alacakları ile mevduatları 342,5 milyar, bir yıl içinde geri ödenecek dış borç ise 211 milyar dolar.
Türkiye’den yatırım göçü kaygıları artarken, doğrudan ve sıcak para yatırımları ile açılan kredi ve mevduatlardan oluşan yabancı varlıklarının toplam stok değeri üçüncü çeyrekte yeniden artışa geçerek 600 milyar doları aştı. Devam eden bölgesel savaşlar ve iç gelişmelere bağlı istikrarsızlık algısının da etkisiyle son yıllarda yabancı yatırımlar sert fren yaparken, yerli sermayenin dışarıya yönelişi de arttı.
Çok sayıdaki yabancı markadan sonra, en son BP’nin de Türkiye pazarından çıkması ile ülkeden yatırım göçü kaygısı büyüdü. Merkez Bankası’nın açıkladığı uluslararası yatırım pozisyonu verileri ise yabancıların yılın ilk yarısında önemli miktarda eriyen varlık ve alacaklarının değerinin 3’üncü çeyrekte yerini artışa bıraktığını ortaya koydu.
163 milyar dolarlık doğrudan yatırım
Yabancıların Türkiye’deki doğrudan yatırımlarının 2022 sonunda 204,8 milyar dolar düzeyinde bulunan stok değeri, bu yılın ilk yarısında yüzde 39,1 oranında yaklaşık 80 milyar dolar eriyerek 124,6 milyar dolara inmişti. Yabancı doğrudan yatırımlarının değeri 3’üncü çeyrekte ise yüzde 31 oranında 38,7 milyar dolar büyüyerek 163,3 milyar dolara yükseldi.
Bunun 151,7 milyar dolarını, ana merkezi başka ülkelerde bulunan uluslararası doğrudan yatırımcının Türkiye’de yeni bir şirket kurmak ya da mevcut şirketlere iştirak etmek amacıyla yaptığı yatırımı kapsayan ‘sermaye yatırımları’; 11,6 milyar dolarını ise yurt dışı firmaların Türkiye’deki iştirakine sağladığı ticari ve nakdi kredi plasmanları oluşturuyor.
Sıcak para yatırımı 96,6 milyar dolar
Uluslararası yatırımcıların Türkiye’de Borsa ve tahvil, bono gibi borçlanma senetlerinde tuttukları ve ‘sıcak para’ portföylerinin piyasa değeri de 3’üncü çeyrekte yüzde 12,7 artarak 96,6 milyar dolara çıktı. Yabancı portföyü, ilk iki çeyrekteki erimeyi 3’üncü çeyrekte kaydettiği 11 milyar dolarlık artışla kapayarak 2022 sonu düzeyinin üzerine çıktı.
2014 son çeyrekte 191 milyar dolarla tarihi en yüksek düzeyine çıkan yabancı sıcak para portföyü, izleyen dönemde sürekli eriyerek 2022’nin son çeyreğinde 93,3 milyar dolara, bu yılın 2’nci çeyreğinde de 85,6 milyar dolara kadar inmişti. Yabancı sıcak para portföyünün değerindeki büyüme esas olarak BIST’ten aldıkları hisse senetlerinin değerindeki artıştan kaynaklandı.
Büyük bölümü oluşturan borçlanma senetlerinin değeri 3’üncü çeyrekte yüzde 2,1 artışla 64,5 milyar dolar olurken, verileri Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından tutulan hisse senetlerinin piyasa değeri ise yüzde 42,5 oranında 9,6 milyar dolarlık bir artışla 32,1 milyar dolara yükseldi. MKK verilerinden hesaplanan portföy değeri uluslararası yatırım pozisyonu tablosunda stok veri olarak, iki dönem arasındaki değişim ise fiyat ve kur hareketlerinden arındırıldıktan sonra ‘akım veri’ olarak ödemeler dengesi tablosunda cari açığın finansmanına dair sermaye hesabı kalemine kaydediliyor.
Hesaplamada, hisse senedi stoku içinde yer alan ancak yüzde 10 kriterini aşması nedeniyle doğrudan yatırım konusu olan ve BIST’te gerçekleştirilen hisse senedi alımları, ‘Portföy Yatırımları’ kaleminden düşülerek ‘Doğrudan Yatırımlar’ kalemine yansıtılıyor.
Yeni ekonomi yönetiminin Türkiye’nin son dönemde hızla büyüyen dış kaynak ihtiyacını karşılamak için yurt dışı turları sürerken; dış finans kurumlarının Türk kamu ve özel sektörüne kullandırdığı krediler ile yurt dışı yerleşiklerin Türk bankalarına açtığı mevduat hesaplarının toplam hacmi ise 3’üncü çeyrekte yüzde 0,6 azalarak 342,5 milyar dolar oldu.
Ödemeler dengesi tablosunda ‘diğer yatırımlar’ başlığı altında yer alan söz konusu büyüklük, son çeyrekteki azalışa rağmen 2022 sonu düzeyinin ise 15,2 milyar dolar üzerinde. Söz konusu hacmin 102 milyar dolarını Merkez Bankası ve bankalardaki efektif ve mevduatları; 182,9 milyar dolarını bankalar, genel hükümet ve özel sektöre kullandırdıkları krediler, 50,5 milyar dolarını reel sektöre açtıkları ticari krediler, 7,1 milyar dolarını da Türkiye’nin kotası çerçevesinde Merkez Bankası’na rezerv sağlamak amacıyla IMF tarafından tahsis edilen SDR cinsinden uluslararası rezerv olan Özel Çekiliş Hakkı oluşturuyor.
Uluslararası yatırım pozisyon açığı
Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki varlık ve alacaklarının toplam tutarı da 3’üncü çeyrekte yüzde 3,3 büyüyerek 304 milyar dolara yükseldi. Türkiye için “yükümlülük” oluşturan yabancıların Türkiye’deki varlık ve alacaklarından, Türklerin yurt dışı varlıkları düşülmesi yoluyla hesaplanan net uluslararası yatırım pozisyonu eksi (-) 298,3 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Türkiye’nin uluslararası yatırım pozisyonundaki bu açık önceki çeyreğe göre yüzde 14,5 oranında 37,9 milyar dolar büyümesine rağmen, 2022 sonu düzeyinin yüzde 5,8 (18,4 milyar dolar) altında kaldı. Uluslararası yatırım pozisyonu açığı 2017’nin 4’üncü çeyreğinde 443,1 milyar dolarla en yüksek düzeyi görmüş, izleyen dönemde küçülerek 2022’nin son çeyreğinde 316,7 milyar dolara inmişti.
Bir yılda 211 milyar dış borç ödenecek
Ekonomi yönetiminin dış kaynak arayışında, yığılmış dış borcun çevrilmesi başlıca unsur. MB 'ye göre, eylül itibarıyla gelecek bir yıl da kamu ve özel sektörünün 211 milyar dolar dış borç ödemesi bulunuyor. Bunun 43,2 milyarı merkezi yönetim, yerel yönetimler, fonlar, kamu bankaları ve KİT’ler olmak üzere kamuya ait.
MB'nin de eriyen rezervleri tahkim amacıyla gittiği swaplar kaynaklı 45,7 milyar dolarlık bir geri ödemesi bulunuyor. Dış borç servisinin 122,1 milyar dolarla en büyük bölümü özel sektöre ait. Banka ve finans kurumlarının bir yıl içinde 56,9 milyar, reel sektör firmalarının da 65,2 milyar dolarlık dış borcu çevirmesi gerekiyor.
Yatırım göçü sürer mi?
Sıcak para yatırımlarının aksine fabrika yatırımı gibi kalıcı, elle tutulur, gözle görülür olan, yatırım sermayesinin yanı sıra üretim teknolojisi ve işletmecilik bilgisini de beraberinde getiren, üretim ve ihracat yapan, istihdam sağlayan yabancı doğrudan yatırımları, büyüme ve ekonomik istikrar açısından büyük önem taşıyor. 111 yıldırTürkiye’de faaliyet gösteren İngiliz Petrol şirketi BP,700’den fazla akaryakıt istasyonu ve lisans hakkınıdevredip Türkiye pazarından çıkması ekonomi çevrelerinde ses getirdi.
Daha önce de 1997’den itibaren Türkiye’de üretime başlayanHonda da Türkiye’de de popüler olan Civic modelini ürettiği Gebze fabrikasını 2021 yılı Eylül ayında resmen kapatmıştı. Yerli ve yabancı yatırımlarda ‘göç’ olgusunun arttığı son yıllarda Türkiye’den çıkan bazı markalar şunlar:
-Honda
-PayPal
- Conforama
-Gittigidiyor (ebay)
-Toys R Us
-Douglas
-Bestbuy
-Electro World l La Senza
- Tesco l C & A
- Topshop
-Diasa
- Dartyl Chevrolet
-Cnbc-el TNT
- MTV Türkiye
- Glovo
-Rock’n Coke
-Debenhams
-Banana Republic
- Iglol Saturn
-Wendy’sl Park Bravo