Birkaç yıl öncesinde dünyanın pek çok ülkesinde havalimanı inşa eden iş adamı müteahhitlerimizi ve birkaç hafta önce de, dünyanın değişik bazı ülkelerinde havalimanı işleten Türk müteşebbisleri övgüyle anlatmıştım. Bu yazılarda yurt dışında çok iyi işler yapıp, Türkiye’ye de turist gönderen tur operatörlerimizin de adını verip, onlardan da bahsetmiştim.
Yurt dışında ne kadar çok müteahhitlik işi yaparsak o kadar iyi. Ne kadar fazla havalimanı yapıp, işletebilirsek o denli büyük başarılara da imza atmış oluruz.
Tüm bunları sayarken, yabancı tescilde olup da kurucuları veya sahipleri Türk vatandaşı olan havayolu şirketlerine de bir bakmak lazım. Avrupa’daki havayolu şirketleriyle rekabet edebilmek için mi, yoksa Türkiye’deki bürokratik ve yasal yaptırımların ağır oluşundan kurtulmak için mi bu yolu seçtiler bunun yorumunu
yazımızın sonunda açıklamak isterim.
Öncelikle yurt dışına ilk açılan şirketimiz Lufthansa ile ortak olarak Sun Express şirketini kuran Türk Hava Yolları’dır. Bu ortaklık yüzde 50, yüzde 50 olarak hala devam etmektedir. THY’nin yabancı şirket alacağı veya ortaklık kuracağı söylentilerinden sadece biri gerçekleşti. 1994’te Bosna Hersek’in resmi havayolu olarak kurulan Air Bosna Havayolları, daha sonra B&H (Bosnia- Hersegovina) adını aldı. THY, 2008’de filosunda yalnız 4 uçak olan bu şirketin yüzde 49’unu alarak ikinci bir havayolu şirketiyle bir ortaklık daha gerçekleştirmiş oldu.
İLK GİRİŞİMCİ HOLLANDA’DAN
Özel sektörde havayolu işletmeciliği (Air Alfa, Air Anatolia ve Fly Air) yapan ve uzun yıllar Hollanda’da yaşayan Trabzonlu iş adamı Mehmet Hasançebi, 2007 yılında Schipol Havalimanı base’li Amsterdam Airlines’in gerçek sahibiydi. Filosunda 3 uçak bulunan şirket 2011’de faaliyetine son verdi. Hasançebi, 2010 yılında bu kez de Gürcistan’ın Batum Havalimanı’nda iki uçakla Air Batumi Havayolu şirketini kurdu. İstanbul’a da sefer yapan bu şirket 2012’de kapandı.
Romanya’da havayolu şirketi kuracağı da söylenen Hasançebi’nin aylar önce Onur Air’in yine İranlı Babek Zencani’ye satışına aracılık ettiğini, fakat fiyatta anlaşma sağlanamadığını da belirtelim.
Vural Öger’in Tuncay Doğaner’le birlikte kurduğu Atlas (Sonradan, Atlasjet) adlı şirkete ortak olup, ardından da bütün hisselerini alarak adını da Atlas Global yapan Ali Murat Ersoy, yurt dışında şirket kurmaya meraklı bir havacıydı.
Irak Kürdistan Özerk Bölgesi’nin hakimi olan Barzani Ailesi’yle Zagros Airlines şirketine ortak olan Ersoy’un bu girişimi ne yazık ki mahkemede sonuçlandı. Tek uçağı da Zagros adıyla AHL’de yatıyor.
İlk olarak Ukrayna’ya iki uçak base eden Ersoy Atlas Global Ukrania Havayolu’nu kurdu. Bu şirket gerekli uçuş izinlerinde sorun yaşadı ve iki yıl sonra da kapandı. 2013 yılında da Kazakistan’da bir şirket kurduysa da bunda da başarılı olamadı. Murat Ersoy, 2020 yılı başlarında Atlas Global’in de iflasını isteyerek havacılık sektöründen şimdilik çıkmış gibi oldu.
HOLLANDA İYİ BİR PAZAR OLDU
Hollanda’da iş hayatına atılan Yıldıray Karaer ve Atılay Uslu’nun Türkiye’de kurdukları Corendon Airlines şirketi yurt dışında ilk olarak 2011 yılında 2 uçaklık filoyla Corendon Dutch Airlines’i güçlü oldukları Hollanda’da kurdular. Daha sonra üç uçaklık bir filoyla bu kez base olarak Malta’yı seçip, 7 uçaklık filosuyla 2017’de Corendon Airlines Europe adlı şirketi kurdular. Şirketlerin ikisi de halen faaliyette olup, uçmayı bekliyorlar.
Bunun dışında yurt dışında havayolu şirketi kurmak için Pegasus Havayolları da adım attı. Şirket, 2014’te aldığı bir kararla Kazakistan’da 2015’te havayolu kurmak için, JSC Stock Investment Fund of Venture Investments Green Invest adlı fonla anlaşma imzaladıysa da bu iş de ne yazık ki gerçekleşemedi.
Havayolu sektöründe kararlı adımlarıyla bilinen Gözen Holding Gurubu’nun Free Bird Havayolları da, havayolu şirketi kurmanın kolay olduğu, Avrupa Birliği müktesebatına dahil olan Malta’yı seçti.
Onlar da, 2019 yılında Free Bird Airlines Europa adıyla bir şirket kurdular. En son olarak, yurt dışında belki de ilk şirket iki uçakla Rusya’da kuran Onur Air, bu kez 2019 yılında, şirket kurmanın çok kolay olduğu Bulgaristan’da Holiday Europe adlı üç uçağı olan bir şirketin yüzde 49 ortağı oldu. Onur Air, 2019 yılında iç hatlardan çıkmasından sonra Kovid-19 salgınından olumsuz etkilenen durumunu bu şirketle düzeltecek gibi görünüyor.
RUSYA’DAKİ TÜRKLERİN ŞİRKETLERİ
Türkiye’de kurulu TC tescilli şirketlerin Avrupa’da kurulan şirketlerin dışında, Rusya’da da sahibi Türk olan havayolu şirketlerinin olması, elbette bizim için gurur duyulacak büyük bir başarıdır.
Coral Travel’in Royal Flight, Anex Gurubu’nun Azur ve Pegas Touristic’in Nordwind ve Pegas Fly ile Corendon adlı havayolu şirketleri Türk turizmine çok önemli katkı sağladıkları için doğru bir kararla Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca 120 milyon TL’lik krediyle desteklendi.
1980’li-90’li yıllarda da bazı Avrupa ülkelerinde de Türk sermayeli şirketler kurulduysa da ne yazık ki hiç biri uzun ömürlü olamadı ve hep kapandılar.
Elbette, sahibi Türk olan havayollarının sayısının Avrupa’da daha da çok olması kötü bir şey değil. Fakat, dış ülkelerde kurulan bu şirketlerin vergisini orada vermesi, bulundukları yerlerde istihdam imkanı yaratmaları çok da arzu edilen bir durum olmasa gerek. Avrupalı tur operatörlerine uçak kiralayarak para kazanacak olan bu şirketlerin rakipleri karşısında ne kadar başarılı olacağını söylemek için henüz çok erken. Şimdi diyebilirsiniz ki, bu şirketler Avrupa’ya neden gittiler. Avrupa Birliği mevzuatı havayolu kurmak isteyenlerin önüne bizim gibi ağır müeyyideler koymuyor. Şirket kurmak için uçak sayısı şartı ve teminat parası bize göre daha düşük. Ücret tarifeleri de o ülkelerde makul bir düzeyde. İşte bu nedenle Türk şirketleri bu şirketleri kurma yoluna gitmektedir.
TÜRK TESCİLİNDE KAÇ UÇAK VAR?
Hal böyle olunca bizim yerli şirketlerimiz uçaklarının bir kısmını TC tescilinden çıkarıp, başka ülkelere götürdükleri için yerli uçak filomuz da yerinde sayıyor. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı verilerine göre 2020 yılı sonunda şirketlerimizdeki TC tescilli öz mal ve kiralık uçak sayıları şöyle;
Türk Hava Yolları filosunda (THY) 18’i kargo, 323’ü yolcu olmak üzere 341 uçak bulunurken, ikinci büyük şirketimiz Pegasus Hava Taşımacılık A.Ş filosunda 93 uçak, Güneş Ekspres Havacılık A.Ş (Sun Express) filosunda 58 uçak, Onur Air Hava Taşımacılık A.Ş tescilinde 23 uçak, Turistik Hava Taşımacılık A.Ş’de (Corendon)13 uçak, Hür Kuş Havayolu Taşımacılık ve Ticaret A.Ş (Free Bird) filosunda 8 uçak ve Tailwind Havayolları A.Ş filosunda 5 adet uçak bulunmakta. Hava kargo işi yapan MNG Hava Yolları Taşımacılık A.Ş filosunda 5 uçak, ACT Hava Yolları A.Ş tecilinde 5 uçak ve ULS Havayolları Kargo Taşımacılık A.Ş’nin filosunda 3 adet uçak bulunmaktadır.
Bu rakamlara baktığımızda Türkiye’nin sivil havacılık filosunda 523’ü yolcu, 31’i kargo olan sadece 554 uçak bulunuyor. “Sadece” dememin sebebi, son 15 yılda resmi otorite SHGM’nin hiçbir havayolu şirketinin kurulmasına izin vermemesi ve bu nedenle de uçak sayımızın yıllardan bu beri, hala daha 600’e ulaşamayışıdır.
Hep savunduğum, “Bırakınız kursunlar, bırakınız uçsunlar” felsefesini havada da hayata geçirmeliyiz diyorum.
İyi uçuşlar Türkiye’m.