Kayıp Kilise`nin sırrı çözülüyor

İZNİK- Adını, Bitinya, Roma, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapan İznik`ten alan gölde, kıyıdan yaklaşık 20 metre açıkta, 2 metre derinlikte bulunan ve ilk kez görüntülenen 1600 yıllık bazilikanın (büyük kilise) üzerindeki sır perdesi aralanmaya başlandı.





Bölgede 740 yılında yaşanan depremdeki çökmenin etkisiyle göl sularına gömüldüğü tahmin edilen bazilikaya ilişkin çalışmalarını sürdüren arkeolog, tarihçi ve sanat tarihçileri, bu anıtsal yapının, Hristiyanlığın yasak olduğu Milano Fermanı öncesi 303 yılında Romalı askerler tarafından 16 yaşında öldürülen "Aziz Neophytos" adına 4. yüzyılda inşa edildiği bilgisine ulaştı.
Uludağ Üniversitesi (UÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Şahin, yaptığı açıklamada, Bursa Büyükşehir Belediyesinin İznik`te başlattığı tarihi kültürel mirası tespit ve havadan fotoğraflama çalışmalarında çekilen görüntülerde tesadüfen fark edilen bazilikaya ilişkin Doğu Roma konusunda uzman akademisyenlerle defalarca toplantı yaptıklarını, pek çok kaynağı taradıklarını söyledi.



Aynı fakültenin Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Şahin Kılıç ve Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Emine Tok ile yaptıkları çalışmalarda önemli bilgilere ulaştıklarını aktaran Şahin, başından beri bazilikanın, İznik`teki Ayasofya Kilisesi`nin planıyla benzerliğinden dolayı 4. ya da 5. yüzyılda inşa edildiğini düşündüklerini anlattı.
Şahin, "Aziz Neophyts" adına rastladıklarını dile getirerek, "Neophytos özellikle Roma İmparatorları Dioclasien ve Galerius dönemlerinde Hristiyanlara karşı yasak ve cezalandırma tedbirlerinin arttığı bir dönemde şehit edilen azizler, dindar Hristiyanlar arasında yer almakta. Kaynaklara göre 303`te, yani Milano Fermanı yayımlanıp Hristiyanlığın serbest bırakılmasından 10 yıl kadar önce Romalı askerler tarafından, Hristiyanlığa inandığı gerekçesiyle cezalandırılıp öldürülen bir aziz" dedi.



`NEOPHYTOS, SEVİLEN BİR AZİZDİ`
Hristiyanlık dininin, 313`te Milano Fermanı ile serbest bırakıldığını hatırlatan Şahin, kiliseler yapılmaya başlanınca Neophytos adına da göl kenarında öldürüldüğü yerde bir kilise inşa edildiğini dile getirdi.
Kilisenin yapıldığı tarihin tam olarak saptanamadığını ancak 313`ten sonra inşa edilmiş olabileceğini söyleyen Şahin, "Bir tarih daha var; bizim açımızdan önemli… Büyük ihtimalle 325 yılında İznik`teki 1. Konsil toplantısından sonraki bir tarih de düşünülebilir. Her halükarda 4. yüzyılda ya da daha sonraki dönemde bu kilisenin yapıldığını düşünüyoruz. Yine çok ilginçtir, Ortaçağdan günümüze ulaşan gravürler var; bu şehit edilmeyi gösterir. Bu gravürlerde Neophytos`u göl kenarında martir (şehit) edilirken görüyoruz" dedi.
Şahin, Neophytos`un, döneminde sevilen bir aziz olduğunu söyledi.
Antik kaynaklara göre, Ortaçağ`daki Hristiyanların, karayoluyla hacca giderken mutlaka İznik`e uğradığını ve söz konusu kiliseyi ziyaret ettiğini belirten Şahin, "Yine rivayete göre, İznik`te yaşayan halk ya da yöneticiler, başları zora düştüğü ya da kent herhangi bir şekilde saldırıya uğradığı zaman mutlaka bu kiliseyi ziyaret ederek, Neophytos`un naaşından yardım talep ediyordu" diye konuştu.

BAZİLİKA, SULARA GÖMÜLDÜKTEN BİN 250 YIL SONRA BULUNDU
Neophytos`un özellikle Hristiyan Ortodokslar tarafından çok büyük saygı gördüğünü ve Ortodoks Kilisesince her sene 21 Ocak`ta anısına yortular düzenlendiğini anlatan Şahin, bunun, azizin hem İznik hem de Hristiyanlık tarihi için ne kadar önemli olduğunu gösterdiğine dikkati çekti.
Elde ettikleri bulguların, Neophytos`un kilisesine ulaştıklarını ortaya çıkardığını dile getiren Şahin, "Bunun en önemli delillerinden biri, kilisenin göl kıyısında yer almasıdır ki kaynaklarda Neophytos`un göl kenarında şehit edildiği ve burada kendi adına bir kilise yapıldığı söylenmektedir" dedi.X
Şahin, 740 depremindeki çökmenin etkisiyle göl sularına gömüldüğünü tahmin ettikleri bazilikanın, bundan yaklaşık bin 250 yıl sonra bulunduğuna işaret ederek, "Kilisenin, sulara gömülmesinden yaklaşık bin 250 yıl sonra yeniden keşfinin, azizin şehit edildiği 21 Ocak tarihine denk gelen günlerde tesadüfen tespit edilmesi, gayet ilginç bir nokta olarak karşımıza çıkmaktadır" değerlendirmesinde bulundu.

AZİZ NEOPHYTOS
Erken Hristiyanlık dönemi kaynaklarına göre, Roma İmparatorları Dioclasien ve Galerius`un buyruğuyla Hristiyanların çektiği eziyetler, Nikaia`da (İznik) da yarım yüzyıl sürdü ve birçok insan yaşamını yitirdi. Bu kurbanlardan Neophytos, İznik`in ve bölgenin ilk azizlerinden biri olarak biliniyor.

Neophytos ile ilgili rivayet şöyle:
"Neophytos, 9 yaşındayken Hristiyanlar için Kutsal Ruhun temsilcisi kabul edilen bir güvercin yanına geldi. O da güvercini takip ederek Olympos Dağı`nda (Uludağ) bir mağaraya kadar gitti. Mağaradaki vahşi hayvanları mucizevi bir şekilde kovup 15 yaşına kadar burada inzivaya çekildi. Daha sonra Tanrı`nın buyruğu ile İznik`e gidip orada Hristiyanlık inancını öğretmeye ve yaymaya çalıştı.
Hristiyanlığın yasak olduğu bu dönemde Romalı askerler tarafından yakalanarak, ağaca asma, kamçılama, demir çengellerle derisinin yırtılması gibi türlü işkencelere maruz bırakıldı ancak her yaralanmada mucizevi bir şekilde yaraları iyileşti. Bunun en önemli kanıtı ise 3 gün 3 gece kızgın bir fırında bekletilmesine ve vahşi hayvanlarla aynı yerde tutulmasına rağmen hiçbir şey olmamasıydı.
En son Romalı bir asker tarafından İznik Gölü kıyısına götürülerek mızrak ya da kılıçla martir (şehit) edildi. Ölürken başını yerden kaldırarak gölde balık tutan bir balıkçının Hristiyan olması için dua etti."