TAHRAN - İran'da cumhurbaşkanı seçimini ikinci turda Mesud Pezeşkiyan kazandı. Pezeşkiyan yüzde 53.7 oy alırken, rakibi Celili'nin oy oranı yüzde 44.4 oldu. Türk asıllı olduğu bilinen ve her fırsatta bunu dile getirmekten de imtina etmeyen Pezeşkiyan, seçim zaferini de "Türk'ün beli eğilmez" şarkısıyla kutladı.
İran'da reformcu Tebriz Milletvekili ve eski sağlık bakanı Mesud Pezeşkiyan, dün yapılan 14'üncü dönem cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turunda oyların yüzde 53,7'sini alarak ülkenin 9'uncu Cumhurbaşkanı oldu.
İran’da sağlık eskri bakanı Mesud Pezeşkiyan yüzde 53,7 oyla cumhurbaşkanı seçildi. Aşırı muhafazakar rakibi Said Celili ise yüzde 44.4’te takıldı. Daha çok uluslararası imaj aracı olan seçimlerde, halkın yarısı oy vermedi. Seçimlerin 28 Haziran’daki ilk turundaysa 1979 İran İslam Devrimi’nden beri en düşük katılım gerçekleşti.
Cumhurbaşkanı adaylarını belirleyen dini lider ‘ayetullah’ önderliğindeki mollalar onlarca ismin adaylığını engelleyince, geriye ‘reformcu’ Pezeşkiyan, ‘muhafazakar’ Celili ve dört aday daha kalmıştı.Pezeşkiyan, 2013 ve 2021’deki başarısız seçim yarışlarının ardından bu sene 16 milyonu aşkın oyla cumhurbaşkanı seçildi, İran dini lideri Ali Hamaney’in altına yerleşti.
Pezeşkiyan, İranlı Türk bir ailenin çocuğu. Soyadı Farsça’da ‘doktorlar’ demek. Hakikaten de tıp fakültesi mezunu Pezeşkiyan, beş yıl Tebriz Tıp Bilimleri Üniversitesi’nin rektörlüğünü yaptı.
Seçim kampanyası boyunca halka umut ve değişim mesajları veren Pezeşkiyan, seçim sonuçlarının açıklanmasının ardından coşkulu bir kutlama gerçekleştirdi. Ülkenin dört bir yanında kutlamalar gerçekleştirilirken, Pezeşkiyan'ın seçim zaferini kutladığı şarkı ise dikkat çekti. Zaferin ardından salonda "Türkün beli eğilmez" şarkısı çalarken, Pezeşkiyan köklerine ve kültürel mirasına olan bağlılığını gösterdi.
Mesud Pezeşkiyan, X sosyal medya hesabından halka yönelik ilk mesajında, "Sevgili İran halkı, seçimler sona erdi. Bu birlikteliğimizin başlangıcı. Önümüzdeki zorlu yolu, birliktelik ve güven olmadan aşamayız. Elimi size uzatıyorum ve sizi bu yolda yalnız bırakmayacağıma şerefim üzerine yemin ediyorum." ifadelerini kullandı.
Pezeşkiyan, büyük bir titizlikle yürüttüğü seçim sloganlarında "Evde çocuklarımla Farsça değil, her zaman Türkçe konuştum. Ben Türküm. Anam da atam da Türk. Türklüğümle iftihar ediyorum" ifadelerini kullanıyordu.PEZEŞKİYAN KİMDİR?Reformist siyasetçi Pezeşkiyan, 29 Eylül 1954'te Mahabad kentinde, İranlı Türk bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve Türk kimliğiyle iftihar ettiğini her fırsatta dile getirdi. Soyadı, Farsçada "Doktorlar" anlamına gelen Pezeşkiyan, Tebriz Üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun oldu. 1980-1988 yıllarında yapılan İran- Irak savaşında hem muharip hem de doktor olarak görev yaptı. Pratisyenlik kursunu 1985 yılında tamamlayan Pezeşkiyan, savaştan sonra Tebriz Sağlık Bilimleri Üniversitesinde genel cerrahi ihtisasını yaparak eğitimine devam etti.
EŞİNİ VE OĞLUNU KAYBETTİ
Tebriz Sağlık Bilimleri Üniversitesinden 1993 yılında kalp cerrahisi uzmanlığını alan Pezeşkiyan, 1994-1999 yıllarında Tebriz Sağlık Bilimleri Üniversitesi Rektörü olarak görev yaptı. Eşini ve oğlunu trafik kazasında kaybetti, şefkatli ve dirençli bir figür olarak sempati kazandı Pezeşkiyan, 1994 yılında eşi Fatma Mecidi ve bir oğlunu trafik kazasında kaybetti, geriye kalan iki oğlunu ve bir kızını tek başına büyüttü ve bir daha evlenmedi. Pezeşkiyan'ın bu kaybı ve özveri hikayesi, onu şefkatli ve dirençli bir figür olarak gören İran toplumundaki birçok kişiden sempati ve saygı kazandı.
Pezeşkiyan'ın siyasi hayatı, eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi döneminde 1997 yılında Sağlık Bakanı Yardımcısı olarak atanmasıyla başladı. Daha sonra Hatemi döneminde 2001'de Sağlık Bakanı olarak atandı, 2005'e kadar bu görevde kaldı. Ülkede 2008'de yapılan genel seçimde Tebriz Milletvekili olarak Meclis'e girmeyi başaran Pezeşkiyan, o tarihten bu yana beş dönem Tebriz'i temsilen görev yaptı.
Pezeşkiyan, hükümetin muhaliflere karşı tutumuna sert eleştirilerden geri durmadı. 2009'daki cumhurbaşkanı seçimi sonrası çıkan olaylardan sonra Meclis'te güvenlik güçlerinin müdahalelerini eleştiren bir konuşma yapan Pezeşkiyan, muhafazakar vekillerle gerginlik yaşadı. İran'da 2013'teki cumhurbaşkanı seçimlerine adaylık başvurusu yapan ancak daha sonra adaylığını geri çeken Pezeşkiyan, 2016'da İran Meclis Başkan Yardımcısı olarak 4 yıl görev yaptı. Bu süreçte nükleer anlaşma ve Batı'yla iyi ilişkileri savundu. Pezeşkiyan'ın 2021'deki seçimlerdeki adaylık başvurusu ise Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından reddedildi. 1 Mart'ta yapılan Milletvekili Seçimlerinde ise Tebriz Milletvekili olarak yeniden Meclis'e girdi.
İran'da Eylül 2022'de Mahsa Emini adlı genç bir kadının polis nezaretinde hayatını kaybetmesinin ardından devlet televizyonunda katıldığı bir programda konuşan Pezeşkiyan, kadınlara zorunlu başörtüsü yasasından kaynaklı müdahalelerin durumu kötüleştirdiğini ve sona erdirilmesi gerektiğini söyledi. Pezeşkiyan, "Biz çocuklarımızın iffetli olmasını istiyoruz ancak bu davranışlar onları dinden uzaklaştırıyorsa bu yöntemi sürdürmemeliyiz" ifadelerini kullandı.
EKONOMİ VE ADALET VAADİ DİKKAT ÇEKTİ
Eski Cumhurbaşkanları Muhammed Hatemi ile Hasan Ruhani, eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif gibi isimlerin açık desteğini alan Pezeşkiyan, seçim kampanyalarında, ülkedeki "etnik ve mezhebi ayrımcılık" ile zorunlu başörtüsü sorununa vurgu yaptı. Ekonomi ile adalet konusundaki sorunları çözeceğinin vaadini verdi. İnternet yasaklarını da büyük oranda kaldıracağının sözünü veren Pezeşkiyan, iç ve dış politikada önemli reformlar ve Batı ile daha iyi ilişkilerin kurulması gerektiğini belirtti. Pezeşkiyan, 2005'ten sonra İran'da cumhurbaşkanı seçilen ilk reformist isim oldu.
Umutsuz vaatler
Bu yılki iki başkanlık münazarasında da kendini ‘‘Tüm İranlıların adayı’’ diye tanıttı: ‘‘Dua etmeyenlerin bile.’’
69 yaşındaki Pezeşkiyan’ın, seçim sloganı olan ‘İran İçin’ vaatleri büyük.
Protestoları polis copundan kurtarmak ve ‘‘Sessizlerin sesi’’ olmak istiyor. Ülkede daha makul politikalar uygulayarak Batı’yla teması artırmayı hedefliyor. Destekçileriyse onu hapishanedeki siyasi mahkumları serbest bırakmaya çağırıyor.
Ama mayın tarlasında yürümek kolay değil. Teokratik, ‘özgür olmayan’ bir ülkede ‘ayetullah’ın sınırlarına teğet geçmek bile dikenli.
Hamaney’e ve İran teokrasisine sadakatini yineleyen Pezeşkiyan, engellendiğini hissederse istifa edeceğini söylemekten de geri durmuyor.
‘Ayetullah’ın baskıları dahil, yükü ağır bir ülkenin başına geçecek Pezeşkiyan.
Artan uluslararası izolasyon, iç huzursuzluk, enflasyon sarmalı, baş düşmanı İsrail’le doğrudan çatışma riski…
Reisi sonrası
İbrahim Reisi, helikopter kazasında ölünce cumhurbaşkanlığı koltuğu boşalmıştı. Kadınların kıyafetlerini kısıtlayan yasayı sıkılaştıran ve sivil topluma alerjisiyle bilinen Reisi, tamamıyla Hamaney’in himayesindeydi.
‘Reformcu’ diye anılan Pezeşkiyan’ın ise Reisi’nin kemiklerini sızlatacak vaatleri, duruşu var. Çünkü protesto ve kadın özgürlükleri konusunda nispeten hassas.
Daha 2009’da demokrasi yanlısı protestoların bastırılmasına karşı durmuştu.
Asıl cesaretiyse 2022’de gösterdi…
22 yaşındaki Mahsa Amini, kadın kıyafetleriyle ilgili bir yasayı ihlal etti diye Tahran’da ahlak polisleri tarafından tutuklanmış, gözaltındayken öldürülmüştü. Emini’nin ölümünün ardından başkent Tahran dahil ülke çapında eylemler başlamıştı. Birleşmiş Milletler’e göre yetkililer protestoları bastırırken yüzlerce kişiyi öldürmüş, binlercesini tutuklamıştı.
Pezeşkiyan ise Amini’nin ölümüne ilişkin yetkililerden açıklama talep etmişti. Hatta seçimlerin ilk turunda oy kullandıktan sonra, ”Başörtüsü yasağına saygı göstereceğiz ama kadınlara yönelik insanlık dışı davranışlar olmamalı” dedi. İran’daki IRINN TV’ye söyleşisindeyse ”Hatamız bu. Güç kullanarak dini inancı yaşatıyoruz. Bilimsel olarak imkansız” demişti.
Kısıtlı yetki
Ama mayın tarlasında yürümek kolay değil.
Protestolarla ilgili suçlamalardan hapsedilen öğrenciler için ”Siyasi mahkumlar yetki alanımda değil” diyerek paçayı kurtarıyor Pezeşkiyan.
Haksız da değil… İran İslam Cumhuriyeti’nde cumhurbaşkanın ve hükümetin belli yetkileri bulunsa da asıl güç ‘ayetullah’da, yani dini liderde.
Birçok İranlı, siyasi çoğulculuğa aç ve ülkelerinin uluslararası izolasyonunun bitmesini istiyor. Ama Pezeşkiyan’ın taze, büyük vaatlerinin başına egemen teokrasinin çekici inecek, farkındalar.
Nitekim ABC habere konuşan Pezeşkiyan seçmeni Fatemeh Babaei, şöyle diyor: ”Ondan hiçbir şey beklemiyorum, oyumun radikal görüşlüleri frenlemesinden memnunum. Umarım Pezeşkiyan bize yarının varlığını hissettirebilir.”