NEVŞEHİR- Anadolu'nun cennet köşelerinden Kapadokya’da eşsiz bir yeraltı şehri olan Derinkuyu, sayısız medeniyete ev sahipliği yaptı. Hititler tarafından inşa edildiği düşünülen bu yeraltı şehri, birçok amaçla kullanıldı. Uzun yıllar boyunca gizemini koruyan Derinkuyu için yeni bir aşamaya geçme vakti geldi.
20 bin kişilik kapasitesi olduğu düşünülen Derinkuyu, Kapadokya Krallığı ve Bizans İmparatorluğu gibi medeniyetlere ev sahipliği yaptı. Peki Derinkuyu'nun bu kadar önemli bir medeniyet merkezi olmasının sebebi neydi?
Derinkuyu Yeraltı Şehri Müze Müdürü Sevim Tunçdemir, bölgenin coğrafi özelliklerinin oynadığı role dikkat çekiyor. Tunçdemir bu faktörleri, “Bölgedeki ani ısı değişikliklerine karşı korunma sağlaması, volkanik tüflerin ısı yalıtım özelliğine sahip olması, kolayca oyulabilmesi, doğal felaketlere dayanıklı olması ile savaş gibi olağanüstü durumlarda korunma imkânı sağlaması” şeklinde sıraladı.
'MEKANLAR BİRBİRİNE TÜNELLE BAĞLI'
Derinkuyu’nun büyüklüğünü düşündüğümüzde kaç katlı olduğu sorusu akla geliyor. Sevim Tunçdemir, “Ziyarete açık kısımları 8 kattan oluşuyor. Binlerce kişinin barınma, yeme-içme, ibadet etme ve savunma ihtiyacı için tasarlandığını görüyoruz. Derinkuyu’nun ahır, kiler, depo, kilise, misyoner okulu, yemekhane, şırahane, yaşam alanları ve mezar odası bulunuyor.
Ayrıca ihtiyaca yönelik 52 adet havalandırma bacası ve su kuyusu mevcut” dedi. Bu mekanların birbirlerine tünellerle bağlandığını söyleyen Sevim Tunçdemir, tüm tünellerin hem dikey hem de yatay düzlemde uzandığını ayrıca gezilebilen alanların ise yaklaşık 2500 metrekare olduğunu iletti.
Derinkuyu’nun Hititler tarafından Bronz Çağı’nda inşa edildiği düşünülüyor. Dönemin şartlarını göz önünde bulundurduğumuzda böyle bir yeraltı şehrini inşa etmek mümkün mü? Müze müdürü Sevim Tunçdemir, “Yeraltı şehrinin tarihinin Hititler dönemine kadar uzandığı bazı araştırmacılar tarafından ileri sürülmüş olsa da elimizde arkeolojik veri bulunmadığı için inşa edildiği döneme ilişkin kesin bir tarih veremiyoruz. Hitit uygarlığının yeraltında yerleşim alanı oluşturduğuna dair de elimizde veri bulunmuyor” diye konuştu.
Derinkuyu’nun Hristiyanlık tarihi için önemli bir merkez olduğu düşünülüyor. Bunu sebebi nedir? Sevim Tunçdemir, “Hristiyanlığın Roma döneminde resmi din olarak kabulünden önce bölgedeki Hristiyanların yeraltı şehirlerinde ve kaya oyma mekanlarında ibadet ettiği biliniyor.
Bunun dışında bölgedeki Hristiyanlar M.S 3.yy’daki Pers saldırıları ve ilki M.S 642 yılında gerçekleşen Arap akınları nedeni ile yeraltı şehirlerini sıklıkla kullanmışlar. Derinkuyu yeraltı şehrindeki misyoner okulunun ve kilisenin bulunuyor olması da burada yaygın Hristiyanlık faaliyeti olduğunu gösteriyor” sözleriyle bölgenin önemine dikkat çekti.
BİRÇOK MEDENİYETE EV SAHİPLİĞİ YAPTI
Derinkuyu yeraltı şehri ile ilgili yapılan araştırmalarda sayısız medeniyet tarafından birçok amaç doğrultusunda kullanıldığını görüyoruz. Peki Derinkuyu bugüne kadar hangi medeniyetler tarafından kullanıldı?
Sevim Tunçdemir, “Elimizdeki arkeolojik veriler doğrultusunda Roma Dönemi’nden itibaren Kapadokya Krallığı, Bizans İmparatorluğu gibi medeniyetlere ev sahipliği yaptığı anlaşıldı. Ayrıca yakın döneme kadar kullanıldığı bilinen yer altı şehrinin 1950’li yıllara kadar yöre halkı tarafından tercih edildiği biliniyor” diye konuştu.
Derinkuyu’nun yalnızca belirli bir kısmına kadar ulaşıldığı bilgisi veriliyor. Acaba bu yeraltı şehrinin derinliklerinde başka sürprizlerle karşılaşmak mümkün mü? Sevim Tunçdemir, “Halihazırda temizlenerek ziyarete açılmış 8 kat bulunmakla birlikte yer altı şehrinin 12-14 kat olabileceği düşünülüyor. Derinlik tam olarak belirlenemedi. Ancak giriş kısmında bulunan havalandırma bacası 40 metre derinlikte ve yedinci kattaki su kuyusunun derinliği ise 85 metreye ulaşıyor. Kapalı olan diğer katların temizlenmesi ile yeni bilgilere ulaşmak mümkün” dedi.
‘İLK KATTA AHIRLAR VAR’
Yeraltı şehrinin mevcut katmanlarını gözlemlediğimizde insanların bu katmanlara yerleştirilmesi sırasında belirli bir hiyerarşiye göre mi hareket edilmiş? Tunçdemir, “Kapadokya’daki yeraltı şehirlerinin genelinde olduğu gibi Derinkuyu yeraltı şehrinde de giriş kısmında yani ilk katta ahırlar yer alıyor. Diğer katlardaki mekanlar ise zaman ve ihtiyaca bağlı olarak sürekli genişlediği için farklı bir yayılım alanı oluşturuyor” diyerek bölgenin mimari tasarımına dikkat çekti.
'BAZI BİLGİLER DOĞRU DEĞİL'
Derinkuyu öylesine büyük bir alan ki tarihte bilinen ilk akıl hastanesinin de Derinkuyu yeraltı şehri içinde bulunduğu iddia ediliyor. Sevim Tunçdemir bu bilgi ile ilgili, “Hayır doğru değil. Derinkuyu ilçesinde bulunan ‘Aya Meryemos Manastırı’ olarak isimlendirilen yapının akıl hastalarının tedavisinde de kullanıldığı iddia ediliyor. Ancak, Derinkuyu yeraltı şehrinde bu amaca yönelik mekân bulunmuyor” dedi.