Develer sadece Ortadoğu’da değil bütün dünyada, sadece çölde değil, yaylalarda ve steplerde en önemli yardımcılardır.
Karakalpakistan’da bir yaylada yurt denilen çadıra misafir oldum. Bir kaç tane çadır vardı. Turistik hale getirmişler. Yakınındaki Ayaz Kala adıyla bilinen kaleyi ziyaret etmeye gelen turistler burada konaklama ve yerel yiyecek - içeceklerle soluklanma imkanı buluyorlar.
Bizim niyetimiz de kaleyi ziyaret etmekti. Kök çay içip kalkacaktık. Ancak yurtların sahibi kadın, bize bir de tandırdan yeni çıkmış sıcak bir ekmek getirdi. Ben de bunun yanında tereyağ iyi gider, var mı, dedim. Evet varmış. Hem kendi hazırladığı tereyağı getirdi. Çadırların arkasında bir kaç deve vardı. Deve sütü de var mı? Eğer beklersek, sağabileceğini söyledi. Vaktimiz yoktu. Keçisi veya başka hayvanı yokmuş. Başka hayvan olunca, çok kıskanç olan develer küsüyormuş.
Bölge develer için ideal bir ortamdı. O bölgenin çoğu çölleşmiş durumda. Ve buradaki dikenimsi çöl bitkilerini sadece develer yiyormuş. Develer, buradaki insanların her şeyi. Beslenmelerini, ulaşımını, korunmasını sağlıyor.
Niye Devegiller Yılı?
Bunu görünce, Birleşmiş Milletler’in 2024'ü Uluslararası Devegiller Yılı ilan etmesini hatırladım. İklimin, sürdürülebilirliğin tartışıldığı bir ortamda develere bir paye vermek önemli. Sadece Özbekistan’ın üçte birinden fazlası çöl olması değil mesele, Asya’da Ortadoğu’da, Afrika’da, Güney Amerika’da çöl veya çölleşmiş uçsuz bucaksız araziler var. Ayrıca, devegil ailesi mensubu olan alpakaların, lamaların, guanakoların, vikunyaların bulunduğu yaylaları, çorak ovaları hatırlayın.
Herkesin terk ettiği, zar zor geçinen bu yerli hakların, toplulukların en önemli geçim kaynaklarından biri devegiller ailesinden... Belki de devegiller, en fazla efsaneye sahip hayvanların başında gelmesinin sebebi budur.
Efsane varlıklar
Afrika kültüründe, develer genellikle bolluk ve bereketin sembolü olarak görülür. Türkmen kültüründe ise, develer genellikle hikmet ve bilgeliğin sembolüne dönüşür. Arapların, en güzel şiirlerini develeri için yazdıkları söylenir. Sadece kültürel olarak değil, ekonomik olarak da deve ve devegillerin önemi her geçen dönem daha iyi anlaşılıyor.
Develer, açlıkla mücadele, aşırı yoksulluğun ortadan kaldırılması, kadınların güçlendirilmesi ve karasal ekosistemlerin sürdürülebilir kullanımı ile ilgili Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin ilerletilmesinde önemli bir rol oynuyor. Topluluklar için süt, et ve lif sağlamaktan, ürün ve insan taşımacılığına ve organik gübreye kadar, develer diğer hayvan türlerinin hayatta kalamadığı yerlerde gelişir.
Aşırı iklim koşullarında bile lif ve besleyici gıda üretmeye devam ediyorlar. Gerçekten de, Uluslararası Devegiller Yılı, özellikle dağlarda ve kurak ve yarı kurak topraklarda iklim değişikliğine karşı dayanıklılık geliştirmede develerin rolü hakkında farkındalık yaratmak için eşsiz bir fırsat sunuyor.
Devegillerin ekosistemi
Dünyadaki Devegiller’e mensup hayvan varlığı ve ekonomisi de bize, bu hayvanların etiyle, sütüyle, yünüyle öneminin daha da artacağı izlenimi veriyor.
Devegiller, çift toynaklılar takımının topuk tabanlılar alt takımında yer alan bir familyadır. Devegiller, Eski Dünya develeri (Camelus cinsi) ve Yeni Dünya develeri (Lama ve Vicugna cinsleri) olmak üzere iki gruba ayrılır.
. Eski Dünya develeri, tek hörgüçlü deve (Camelus dromedarius) ve çift hörgüçlü deve (Camelus bactrianus) türlerini içerir. Tek hörgüçlü deve, Güney Asya ve Afrika'da, çift hörgüçlü deve ise Orta Asya'da yetiştiriliyor.
. Yeni Dünya develeri, lama (Lama glama), alpaka (Lama pacos), guanako (Lama guanicoe) ve vikunya (Vicugna vicugna) türlerini içerir. Bu türler, And Dağları'nda yaşayan yerli halklar tarafından evcilleştirilmiş ve korunmuş.
Etiyle, sütüyle, yünüyle
. Devegiller, hem yük ve binek hayvanları, hem de yün, et, süt, deri ve gübre gibi ürünler elde etmek için besleniyor. Develer, kurak ve yarı kurak bölgelerde yaşayan topluluklar için gıda güvenliği, beslenme ve ekonomik büyüme sağlıyor.
. Çoğu kırsal alandaki topluluklarda varlıklarını sürdürdüğü için Devegiller ile ilgili kesin envanter çıkarmak zor. Yine de dünyada yaklaşık 35 milyon deve, 20 milyon lama, 7 milyon alpaka, 600 bin guanako ve 200 bin vikunya olduğu tahmin ediliyor. Devegillerin oluşturduğu ekonomi, ülke ve bölgeye göre değişmekle birlikte, milyarlarca dolarlık bir değere sahiptir.
. Devegillerin sütü, yüksek besin değeri, düşük kolesterolü ve laktoz intoleransına karşı toleransı nedeniyle giderek daha fazla talep görüyor. Develer günde ortalama 3,4 litre, lamalar 0,5 litre, alpakalar 0,25 litre, guanakolar 0,15 litre ve vikunyalar 0,1 litre süt veriyor. Az ama kıymetli bir besin kaynağıdır.
. Devegillerin yünü, kalitesi, renk çeşitliliği ve ısı yalıtımı özelliği nedeniyle tekstil sektöründe önemli bir hammaddedir. Develerden yılda ortalama 5 kg, lamalardan 2,5 kg, alpakalardan 2,2 kg, guanakolardan 0,8 kg ve vikunyalardan 0,25 kg yün elde etmek mümkün.
. Devegillerin eti, düşük yağlı, yüksek proteinli ve lezzetli bir gıdadır. Develerden hayvan başına ortalama 300 kg, lamalardan 50 kg, alpakalardan 40 kg/hayvan, guanakolardan 25 kg ve vikunyalardan 15 kg et elde edilebilir.
Daha fazla yatırım yapılmalı
Devegiller, özellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde yaşayan insanlar için önemli bir geçim kaynağıdır. Bu bölgelerde, develer süt, et, lif, taşımacılık ve gübre gibi çeşitli şekillerde kullanılıyor.
Devegiller, iklim değişikliğine karşı da önemli bir rol oynuyor. Bu hayvanlar, aşırı sıcaklık, kuraklık ve yetersiz beslenme gibi zorlu koşullarda bile hayatta kalabiliyor. Bu nedenle, develer iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamaya çalışan topluluklar için önemli bir varlıktır.
Uluslararası Devegiller Yılı, bu önemli hayvanların rolü hakkında farkındalık yaratmak ve devegiller sektöründe daha fazla yatırım yapılmasını teşvik etmek için bir fırsattır.
İşte Devegiller'in sütleri, yünleri ve diğer türev ürünleriyle oluşturduğu ekonominin bazı ayrıntıları:
Süt:
Deve sütü, insan sütü ile benzer besin değerlerine sahiptir. Yüksek protein, yağ ve vitamin içeriğine sahiptir.
Deve sütü, birçok ülkede içecek olarak tüketilmekte veya yoğurt, peynir ve tereyağı gibi ürünlere dönüştürülmektedir.
Deve sütünün küresel pazar değeri yaklaşık 500 milyon ABD dolarıdır.
Yün:
Deve yünü, yumuşak, hafif ve sıcaktır. Deve yünü, şapka, kazak, ceket ve diğer giyim eşyalarında kullanılmaktadır. Deve yününün küresel pazar değeri yaklaşık 1 milyar ABD dolarıdır.
Diğer ürünler:
Develerin eti, yağları, gübreleri ve derileri de kullanılmaktadır. Deve eti, birçok ülkede değerli bir besin kaynağıdır. Yakıt, sabun ve kozmetik ürünlerinde de deve yağları hammadde olarak talep görmektedir. Toprak verimliliğini artırmak için de deve gübresi tercih edilebiliyor. Deve derileri ise ayakkabı, çanta ve diğer ürünlerde aranan bir üründür.
Uluslararası Devegiller Yılı 2024, bütün devegiller topluluklarının kullanılmayan potansiyeli hakkında farkındalık oluşturmayı ve daha fazla araştırma, kapasite geliştirme ve yenilikçi uygulama ve teknolojilerin kullanımını savunuyor. Umarım, bu yılın devegillere adanması sektöre daha fazla yatırım yapılmasına sebep olur.