ANKARA- Yazı sanatını zirveye taşıyan Şeyh Hamdullah’ın geçtiğimiz yıllarda yeniden basılan 500 yıllık eserinin ardından, Hattat Hasan Rıza Efendi’nin asırlık Mushaf-ı Şerif’inin tıpkıbasım çalışmaları da daha önce hiç denenmemiş tekniklerle yapıldı.
Sülüs, celî ve ta’lik hatlarıyla yazdığı pek çok eserle tanınan ve özellikle Osmanlı dönemi yazma eserlerinde sıklıkla kullanılan nesih yazı stilinin en güzel örneklerini veren Hattat Hasan Rıza Efendi’nin asırlık Mushaf-ı Şerif’i yeniden basıldı.
Sultan V. Mehmed Reşad’ın Osmanlı tahtına geçtikten sonra Eyüp Sultan’da yaptırmaya niyetlendiği türbesinde okunmak için sipariş verdiği büyük boy Kur’ân-ı Kerîm yazması olan ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde korunan Hattat Hasan Rıza Efendi’ye ait eser teknik anlamda günümüze kadar yapılan en iyi tıpkıbasımların ikincisi.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’nın, daha önce tıpkıbasımları yapılan Mushaf-ı Şerif’lerin yeterli teknik özellikleri taşımadığı gerekçesiyle, 2014 yılında başlattığı çalışmayla, geçtiğimiz yıllarda tamamlanan ilk eser Hattatların Piri Şeyh Hamdullah hattı Mushaf-ı Şerif olmuştu.
Türkiye’de daha önce hiç denenmemiş Hexachrome ve Ekinoks baskı tekniklerinin kullanıldığı Hasan Rıza Efendi hattı Mushaf-ı Şerif’in tıpkıbasım çalışmalarında, yaygın olarak kullanılan ve 4 ana renk üzerine kurulan baskı yöntemi geliştirilerek, daha geniş bir renk spektrumunda renk ayrımı gerçekleştirildi.
Tıpkıbasımın hazırlık, grafik ve montaj aşamasında sadece baskı ve renk ayrım teknikleri bakımından değil, kâğıt ve cilt seçiminde de oldukça hassas davranıldı. Daha önce yapılmış olan pek çok tıpkıbasım yayında kullanılan, yaldız ile renkleri mat ve yapay yansıtan ağır kuşe tarzı kâğıtlar yerine, bu eser için provalar Tinteretto Stucco, Oldmild, Speciart, Enzo Vivid, Garda Pat Klasik ve Renoir gibi çeşitli artistik kâğıtlara yapıldı. Tüm bu kâğıtlara yapılan provalar sonunda Tinteretto Stucco ve Oldmild markalı kâğıtlarda karar kılındı ve böylece eserlerdeki renkle, detaylar aslına uygun olarak yansıtılabildi. Ayrıca Mushaf-ı Şerif’in orijinal ciltlerine en yakın hissi verebilmek adına da, temini oldukça güç ve masraflı olan keçi derisi üzerine klişe uygulamalar yapıldı.
Fiziki ve optik kusurlardan arınmış bir ortamda asgari 300 dpi çözünürlükte ve kalibrasyonlu ekran eşliğinde yapılan fotoğraf çekimlerinin ardından renk ayrım çalışmalarına başlanan eserde iç baskı ve cilt örneklerini içerir provalar ise Yazma Eser uzmanları, Kitap Şifahanesi restoratörleri ile Uğur Derman, Mehmet Özçay ve İslam Seçen gibi alanında söz sahibi isimler tarafından değerlendirildi.
Seyyid, Hacı, Hâfız Hasan Rızâ Efendi -bugün Bulgaristan’da Tarnovo adıyla kalan- Tırnova şehrinde posta müdürlüğü yapan Ahmed Nazif Efendi’nin oğludur. 1243/1828 yılında vukû bulan Rus muhârebesi bozgununda Ahmed Nazif Efendi’nin âilesi İstanbul’a hicret etmiştir. Ahmed Nazif Efendi bu esnâda evlenip Üsküdar’daki Aynalı Mescid civarına yerleşmiş ve 1265/1849 yılında bir oğlu dünyaya gelmiştir. Hasan Rızâ adı verilen bu çocuk henüz üç yaşındayken, âile, ikāmetgâhını Şehzâdebaşı’na naklederek Reşid Paşa konağına yakın bir eve taşınmışlardır.
Hasan Rızâ Efendi, Bozdoğan Kemeri civârında önce Kaptanpaşa, sonra Hâfız Münib Efendi mekteplerinde okurken, hüsn-i hatta ilgi duydu. O civârda ikamet eden Yahyâ Hilmi Efendi (1249/1833-1325/1907) gibi mükemmel bir hattatın da aralarında bulunduğu hocalardan sülüs-nesih yazılarını öğrenmeğe başladı. Babası kolera salgınından vefât edince amcası Hacı Hüseyin Efendi, henüz 16 yaşında bulunan yeğeni Hasan Rızâ’yı Mûsıka-i Hümâyûn’a kayd etdirdi. Mûsıka-i Hümâyûn kışlasında hüsn-i hat muallimi olan Şefik Bey’den (1235/1820-1297/1880) meşke başlayan Hasan Rızâ, buradaki öğrenimi bitince, 16 arkadaşıyla birlikte 1283/1866 yılında sülüs-nesih yazılarından icâzete nâil oldu. Şefik Bey, kabiliyetli öğrencisi Hasan Rızâ’yı, kendi hocası Kādıasker Mustafa İzzet Efendi’ye (1216/1801-1293/1876) de götürerek ayrıca istifâdesini sağladı. Mûsıka-i Hümâyûn imamı Halil Efendi 1288/1871 yılında vefât edince, onun yerine bu vazifeye getirilen Hasan Rızâ Efendi 1293/1876’da hac farîzasını edâ etdi. Hocası Şefik Bey’in emekliye ayrılması üzerine, Mûsıka-i Hümâyûn’da imâmetin yanısıra hüsn-i hat muallimliği de Hasan Rızâ Efendi’ye tevdî olundu.
Medresetü’l-Hattâtîn’in 20 Mayıs 1915’de açılışından bir müddet sonra Hasan Rızâ Efendi -Ahmed Kâmil Efendi’nin (Akdik, 1278/1861-1360/1941) yanısıra- sülüs-nesih-rıka yazılarını öğretmek üzere tâyîn edildi. Ders gösterme günleri pazartesi, perşembe’ydi. Gözlerindeki rahatsızlık yüzünden Medresetü’l-Hattâtîn’deki muallimliği fazla sürmedi.
Hasan Rızâ Efendi, 10 Cemâziyelâhir 1338 (2 Mart 1920) günü Rumelihisarı’ndaki evinde vefât edip oradaki kabristana defn edildi. Vefatından iki gün sonra evinde çıkan yangından eserleri kurtarılabilmiştir. Hasan Rızâ Efendi ve yanında medfûn oğlu Süreyyâ Saltuk Bey için Rumelihisarı Kabristanı’nda latin harfleriyle hazırlanan kabir kitâbeleri mevcuttu