ÇEŞME'DE OSMANLI İZLERİ ÇIKARILIYOR

ÇEŞME- Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay'ın desteğiyle Türk ve Rus uzmanlar Çeşme'de Osmanlı-Rus savaşının kalıntıları çıkarmak üzere çalışmalara başladı.
İzmir Kültür ve Turizm İl Müdürü Abdülaziz Ediz, Topkapı Sarayı Müze Bölümü Başkanı Prof. Dr. İlber Oltaylı ve Çeşme Müze Müdürlüğünde görevli arkeolog Baran Aydın ile Moskova Üniversitesi Asya ve Afrika Araştırmaları Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Meyer Mikhail Serafimovich' toplantı da buluştu.
Toplantı sonucunda, batık gemilerinden kalan parçaların çıkarılması için Rusya Federasyonu Başbakanı Vladimir Putin'in onayı ile kurulan Putin Vakfı'yla ortaklaşa çalışma yapılması için temas kurulmasına karar verdiği bildirildi.
Abdülaziz Ediz yaptığı açıklamada, Osmanlı Rus Savaşında gerçekleşen deniz muharebesinde Dalyan Top Burnu mevkisinde battığı bilinen Rus Amiral gemisi ile Osmanlı Kaptan gemisinin, o döneme ışık tutulması açısından büyük önem taşıdığını ifade etti.
Batıkların ya da batık gemilerin içindeki objelerin çıkarılmasının, tarih açısından taşıdığı önemin yanı sıra turizm açısından da Çeşme'ye büyük bir popülerlik getireceğini dile getiren Ediz, şunları söyledi: "Bu gemilerden elde edilebilecek malzemeler Çeşme'yi daha da popüler yapacaktır. Bunların sergilenmesi, Çeşme Müzesi'ne ziyaret hareketliliği getirir. Böyle bir batığın bu bölgede olması, Çeşme için büyük kazanç sağlayacağına inanıyorum. 'Batıklar üzerinde çalışılıyor denmesi' bile insanların ilgisini bu bölgeye çekecektir ve bir yönelme olacaktır. Çıkarılacak objeler tarihe ışık tutacaktır. Savaş dönemine ait bu parçalar, bize o dönemin yaşantısından belirli ip uçları verecektir."

Altından değerli

Topkapı Sarayı Müze Bölümü Başkanı Prof. Dr. İlber Ortaylı da batıklardan çıkarılacak parçaların, tarihçiler açısından "altından bile değerli" nitelik taşıyacağını dile getirdi. Batık gemilerin içinde halen neler olduğunun bilinmediğini, yaptıkları toplantıyla da bu batık gemiler ile ilgili neler yapılabilir, nasıl bir çalışma gerçekleştirilebilir bunu ele aldıklarını anlatan Prof. Dr. Ortaylı, "Burada ciddi bir araştırma yapılması gerekiyor. Tarihi değerlerimizi korumamız ve sahip çıkmamız gerekiyor" dedi. Moskova Üniversitesi Asya ve Afrika Araştırmaları Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Meyer Mikail Seramivoch ise batık gemiler ile ilgili Türk ve Rus yetkililerin ortak bir çalışma zemini oluşturmak istediklerini söyledi. Rusya'nın Ankara Büyükelçiliği Müsteşarı Aleksandr Kolesnikov'un, Çeşme batıkları ile yakından ilgilendiğini ve kendisinin "Rusya'nın bu batıklarla ilgili bir çalışma yapılması için her türlü fedakarlığa hazır olduğunu" söylediğini aktaran Seramivoch, "Batıkların çıkarılması için Putin Vakfı ile temasa geçerek onlara gerekli bilgileri aktaracağız. Başbakan Vladimir Putin'in, sualtı araştırmalarına olan merakını tüm dünya biliyor, Çeşme'de bulunan batık gemilere ilgi göstereceğinden eminim" diye konuştu.

Çeşme Deniz Muharebesi
1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı

Çeşme Deniz Savaşı
Tarih 5-7 Temmuz 1770
Bölge Çeşme açıkları
Sonuç Osmanlı donanması tamamen yakıldı.

Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu Rusya İmparatorluğu
Kumandanlar
Kaptan-ı Derya Mandalzade Hüsameddin Paşa
Hasan Paşa
Cafer Bey Kont Aleksey Orlov
Grigori Spiridov
John Elphinstone

Güçler
14-16 kalyon, 6 fırkateyn, 6 mahon, 13 kadırga ve 32 daha küçük çapta gemi 9 kalyon, 3 firkateyn, 4 ateş gemisi ve 4 nakliye gemisi

Kayıplar
15 kalyon, 4 fırkateyn ve 40 parça ufak gemi yanmış ve batmıştır.
Rodos adlı kalyon ve 6 kadırga Rusların eline geçmiştir.
Yaklaşık 11.000 ölü 700 ölü

Çeşme Deniz Muharebesi 5-7 Temmuz 1770 tarihleri arasında Rus donanması ve Osmanlı Donanması arasında Çeşme Körfezi açıklarında yapılmıştır. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın bir parçası olan bu çatışmanın sonucunda Osmanlı Donanması Ruslar tarafından tamamen yok edilmiştir[1].

Savaş öncesi
1768 yılında Osmanlı-Rus Savaşı başladığında Rusya'nın Karadeniz'de savaş gemisi olarak sadece 6 kalyonu bulunmaktaydı. Rus donanmasının büyük bir bölümü Baltık Denizi'nde üslenmisti. 1769 yılının Kasım ayında Rusya Baltık Denizi'ndeki donanmasından iki filo gemiyi değişik rotalarla Atlantik Okyanusu ve Cebelitarık Boğazı yoluyla Akdeniz'e gonderdi. Rus donanmasının komutanlığını Kont Aleksey Grigoryeviç Orlov üstlenmişti. Amaç Osmanlı Devleti'ni zayıflatmak için Mora Yarımadasındaki Yunanlar arasında bir isyan çıkartmak ve Rusya yanlısı bir Yunan Devleti kurulmasını sağlamaktı. İki filo Akdeniz'de birleşti ve Mora Yarımadasına çıkartma yaptı. 50 Rus askerinin yardımıyla Mani bölgesindeki Yunanlar arasında bir isyan çıkartmayı başardı ama isyan bütün Yunanistan'a yayılmadan Osmanlılar tarafından bastırıldı. Bu isyana Orlov isyanı denilmektedir. Yunanlar tarafından Yunan Bağımsızlık Savaşı'nın çekirdeği olarak kabul edilmektedir.

Kaptanpaşa Mandalzade Hüsameddin Paşa'nın komutasındaki Osmanlı donanması ilk önce Yunan isyanını bastırmak için Mora Yarımadasında Mora Yenişehri (simdiki Nafplion) önünde bulunuyordu. Hüsameddin Paşa Rus filotilasının uzun yolda levazım ve erzak sağlayamayacağını ve bu nedenle hiç savaş yapmadan teslim olacağını düşünüyordu. Onun yüzden Ege Denizi'ne yelken açmaya karar verdi. Ege Denizi'ne ulaştıktan sonra Sakız Adası ve Karaburun arasında Çeşme limanına yakın açıklarda demirledi.

Osmanlı donanması ile Rus filosu karşılaşması Osmanlı donanmasının Ege Denizi'ne doğru yelken açtığını haber alan iki Rus filosu Akdeniz'de Osmanlı donanmasını aramaya koyuldu. İki filonun komutanları Rus Amiral Grigori Spiridov ve İngiliz danışman Amiral John Elphinstone'du. Bu iki Rus filosunda 21 tane gemi bulunmaktaydı: Bunlardan 9 tanesi 66-68 toplu kalyon, 3 tanesi 38-32 toplu fırkateyn, 1 tanesi 12 havan taşıyan bomba, 4 tanesi ateş gemisi, 4 tanesi de nakliye gemisiydi.

Osmanlı donanmasının mevcudu bütün ayrıntılarıyla bilinmemektedir. Fakat 14-16 büyük kalyon bulunduğu ve bunlardan Real Mustafanın 84 toplu, Rodosun 60 toplu ve Kaptanpaşa'nin Kapudane kalyonunun 100 toplu olduğu biliniyor. Ayrıca 6 fırkateyn, 6 mahon, 13 kadırga ve 32 daha küçük çapta gemi bulunmaktaydı ve toplam top adedi yaklasik 1.300 idi. Donanma üç sıra olarak demir atmıştı. Birinci sırada 70-100 topla 10 kalyon bulunmaktaydı. Bunlardan kuzeyden dördüncü kalyonda Osmanlı donamasının komutanı Kaptanpaşa Mandalzade Hüsameddin Paşa bulunmakta; kuzeyden ilk kalyon Real Mustafa olup kaptanı Cezayirli Hasan Paşa idi ve kuzeyden yedinci kalyonun kaptanı Cafer Bey idi. Donanmada bulunan diğer 2 kalyon bir önceki akşam Midilli'ye gitmişti. İkinci sırada yaklaşık 6 tane daha kalyon bulunmaktaydı ve birinci sira kalyonlar aralarında açıklık birakılarak bu ikinci sira gemilerin ileri ateş etmeleri sağlanmıştı. Bunların arkasında üçüncü sırada fırkateynler, mahonlar, kadırgalar ve diğer ufak parça gemiler bulunmaktaydı.

5 Temmuz 1770'de Osmanlı donanmasını Karaburun yarımadası ile Sakız adası arasinda Çeşme Körfezi'nin hemen kuzey açıklarında demir atmış olarak buldu. 6 Temmuz'u 7 Temmuz'a bağlayan gece Ruslar 00:30'da harekete geçtiler. Rus donanması top atışına başladı. Saat 2:00'de iki Osmanlı gemisi batmış, diğerleri ateş almıştı. Sabaha karşı 8:00 civarında savaş sona erdi. 11.000 civarında Osmanlı denizcisi ölmüştü. Osmanlı gemileri arasında ancak Rodos kalyonu ve 4 kadırga kurtulabilmişti[3]. Rusların kayıpları ise 700 civarındaydı. Mandalzade Hüsameddin Paşa, Hasan Paşa ve Cafer Bey kurtuldular. Ancak Hüsameddin Paşa görevinden alındı. Yerine Cezayirli Hasan Paşa Kaptanpaşa görevine getirildi.

Sonuçları
Savaştan sonra II. Katerina tarafından St. Petersburg'daki Tsarskoye Selo'da Çeşme Anıtı yaptırıldı. Çeşme Deniz Savaşı Osmanlıların İnebahtı Savaşı'ndan sonra denizlerde aldığı ilk büyük yenilgiydi. Osmanlı Devleti bu savaştan sonra bir süre donanmasız kaldı. Kısa bir süre sonra yapılan Küçük Kaynarca Antlaşmasıyla Osmanlı Devleti Karadeniz'i Ruslarla paylaşmak durumunda kaldı ve Kırım'ı ele geçiren Rusya Akdeniz'de de donanma bulundurmaya başladı. Osmanlı-Rus Savaşı'nın 1774 yılında bitmesine kadar Rus donanması Çeşme'ye defalarca geri gelerek limanı top ateşine tuttu.