AYNISEFA ÇİÇEĞİ İLE BAŞLAYAN GÜZEL BİR GİRİŞİM!

FİKRİ TÜRKEL
MENEMEN /İZMİR - Bizde de pek çok adı olan Aynısefa çiçeğinin yaygın küresel adı olan Calendula,  Latince ‘calendea’ kelimesinden türemiştir. Nedeni ise uygun koşullarda tohum bağlayan çiçekleri koparıldıkça her ay sürekli yeni çiçek oluşturması…

Yol kenarlarında bize gülümseyip duran pek çok yabani çiçeği çoğu zaman fark etmeyiz. Ben de aynısefa çiçeğini yeni tanıdım. Şimdi size de öğrenebildiğim kadarıyla tanıtmak istiyorum. Bize her yıl, yeni bir tıbbi ve aromatik bitkiyi tanıtan ve üretim konusunda kadınlara destek olan ABC Deterjan şirketinin yöneticilerine teşekkür ediyorum.

Bizde de pek çok adı olan Aynısefa çiçeğinin yaygın küresel adı olan Calendula,  Latince ‘calendea’ kelimesinden türemiştir. Bu ismin verilmesinin nedeni çiçeğin uygun koşullarda tohum bağlayan çiçekleri koparıldıkça her ay sürekli yeni çiçek oluşturmasıdır.

Fakir safranı 

Calendula officinalis L. 20-50 cm boylarında, parlak sarı-turuncu renkli çiçeklere sahip, ülkemizde de yetişen bir bitkidir. Ülkemizde de aynısefa ya da tıbbi nergis olarak da tanınmaktadır. Eski çağlardan beri bilinen ve kullanılan bir Akdeniz bitkisi olan aynısefa, Türkçe’de “altıncık”, “tıbbi nergis”, “ölü çiçeği”, “portakal nergisi”, “susi”, “tıbbi öküzgözü” gibi adlarla da anılır. Yabancı dillerde, “fakir safranı” olarak adlandırılır. Mısır pazarlarında, Mısır Safranı olarak satılır. Ancak onlar sadece taç yapraklarını satarlar. Ve çok uzun yıllardır Yukarı Nil’de geniş alanda üretilen bahçeleri olmakla birlikte, bazı üreticilerin tohum ıslahı da yaptıkları biliniyor.

Katolik Kilisesi kayıtlarında Meryem’in Altını olarak kutsallık yüklenerek Marigold olarak adlandırılır. Çeşitliliği ne olursa olsun, aynısefa, Meryem Ana'nın sembolizmi açısından zengin nitelikler taşır.  Altın yapraklar, başını taçlandıran ışık ışınlarına benzetilir.  Rengin cömertliği ise Allah’ın lütfundandır. Bu sebeple Katolik törenlerinde sıklıkla Marigold kullanılır.

Yeni dünyada aynısefa

Amerikan Bitki Derneği, Calendula olarak isimlendirilen aynısefayı 2008’de Yılın Bitkisi olarak seçti. Bizde yeni programlı ekimi başlayan aynısefayı çiçeğinin Amerika’da 1974’den beri ekim ve hasadı yapıldığı biliniyor. Kadife çiçeği olarak bilinen aynısefa, Yeni Dünya'nın keşfedildiği ilk yıllarında Avrupa'dan getirildi. 1542'de ilk kurulan beş Amerikan fabrikasının dördü sebze üzerineydi, beşincisi ise aynısefa çiçeği ile ilgiliydi.

İngiltere Tarihi açısından da önemli olan aynısefa, İngilizlerin ilk üç becerisi arasında geçer. Diğer ikisi, şarap üretimi ve geyik etini hamurla pişirmek olarak kayıtlarda yer alır.

Romalılar ve Yunanlılar altın calendula'yı birçok ritüel ve törende kullandılar, bazen çiçeklerden taçlar veya çelenkler giydiler.  Calendula çiçekleri Hindistan'da kutsal çiçeklerdir ve eski zamanlardan beri Hindu tanrılarının heykellerini süslemek için kullanılmıştır.  Aztekler ve Mayalar çiçekleri eski törenlerinde kullandılar ve çiçekler hala Meksika ve Orta Amerika'daki Ölüler Günü'nde ev sunaklarında kullanılıyor.

Mutfakta kullanımı

Calendula yüzyıllardır yemek pişirmede kullanılmıştır.  Çiçekler, Alman çorbalarında ve yahnilerinde yaygın bir malzemeydi ve bu da “kadife çiçeği” takma adını açıklıyor. Güzel altın yapraklar da tereyağı ve peynire renk katmak için kullanıldı.  Çiçekler, Akdeniz ve Orta Doğu yemeklerinde geleneksel malzemelerdir. Calendula çayı lezzetli olmasının yanı sıra sağlık açısından da fayda sağlar.

Antik Romalılar, her ayın ilk günü çiçek açtığını fark ettikleri için bu bitkiye Calendula adını verdiler. Romalılar ve Yunanlılar altın calendula'yı birçok ritüel ve törende kullandılar, bazen çiçeklerden taçlar veya çelenkler giydiler. Güzel çiçekler bir zamanlar kumaşlar için bir boya kaynağı olarak kullanılıyordu. Çiçekler kanamayı durdurmak, enfeksiyonu önlemek ve iyileşmeyi hızlandırmak için kesiklere ve yaralara uygulandı.

İç Savaş sırasında nergis çiçekleri savaş meydanlarında hemorajik ve antiseptik olarak açık yaralarda, iyileşmeyi teşvik etmek için yaraların pansumanında kullanılmıştır. Calendula I. Dünya Savaşı sırasında da bu şekilde kullanılmıştır.

Boya olarak kullanımı

Güzel çiçekler bir zamanlar kumaşlar için bir boya kaynağı olarak kullanılıyordu.  Farklı mordanlar kullanılarak çeşitli sarılar, portakallar ve kahverengiler elde edilebilir.

Gıda boyası olarak özellikle tereyağı, peynir, hardal, unlu mamuller, çorbalar ve pirinç yemeklerinin renklendirilmesinde kullanılmış; dilsi çiçekleri salatalara katılmış; saç ve kumaş boyası olarak da değerlendirilmiştir.

Günümüzde, çiçeklerinden elde edilen parlak turuncu karotenoit pigment, ilaç endüstrisinde boyar madde olarak kullanılmaktadır. Calendula Officinalis L. yıllık bir bitkidir ve hemen hemen her toprakta yetişiyor olup özellikle Avrupa, Batı Asya ve Amerika gibi yerlerde daha yaygın bulunur.

Verimli bir çiçek

Calendula Officinalis L. Asteraceae familyasında bir bitki olup, Akdeniz iklimi görülen ülkelerde yetişmektedir. Calendula officinalis içerdiği zengin fenolik bileşikler yönünden tıbbi bitkiler sınıfında yer almaktadır. Aynısefa (Calendula officinalis L.), Papatyagiller (Asteraceae) ailesinden, bir yıllık otsu bitkidir. Aynısefa (Calendula officinalis L.), Asteraceae familyasında yer alan tek yıllık veya nadiren kısa ömürlü-çok yıllık; gövdesi otsu (tabana doğru biraz odunsu), 15-50 cm arasında boylanabilen, çok dallı, genellikle salgılı ve aromatik bir yapıda olan bir bitkidir.

Ülkemizde, nergis (Narcissus sp.) cinsinin türlerine de nergis dendiğinden; zaman zaman türler arasında karışıklık olmaktadır. Bitkinin, sarı-turuncu renklerdeki çiçeklerinin taç yaprakları drog olarak kullanılır. Aynısefanın kurutulmuş çiçeği (Calendulae flos), Avrupa farmakopesinde kayıtlıdır.

Aynısefanın farmakolojik özellikleri

Officinalis L. medikal amaçlarla 13. Yüzyıldan beri Avrupa’da kullanıldığı bilinmektedir. Geleneksel olarak C. officinalis L. yara iyileştirici özelliği dolasıyla kullanılmaktadır.

Günümüzde ise dünya genelinde kullanımı mevcuttur. Bu bitkinin birkaç biyolojik özelliği mevcuttur bunlar antienflamatuvar, antibakteriyel, antimikrobiyel, antiparazit, antiviral ve antiallerjik olmak üzere bazılarıdır. Bitkinin bu etkileri in-vivo ve in-vitro olarak hücre dizileri üzerinde ve deneysel hayvan çalışmaları ile gözlenmiş ayrıca kişisel kozmetik ürünlerle de iyileştirici özelliği olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda C. officinalis L. bitkisinin yanık tedavileri, cilt döküntüleri, akut dermatitler konusunda da kullanımı mevcuttur. C. officinalis L. bitkisinin içeriğinde majör miktarda streoidler, terpeneoidler, triterpeneoidler, flavonoidler, fenolik asitler, ve karotenlerden kaynaklı olduğu bilinmektedir.

Kullanım alanları

Avrupa halk tıbbında, bitkinin dilsi çiçeklerinden hazırlanan çay, ekstre ve merhemler kadınlarda adet söktürücü; ateşli hastalıklarda terletici olarak ve sarılıkta kullanılır. 19. yüzyıl Amerikası’nda çiçekleri dahilen karaciğer şikayetleri, mide ülseri, konjonktüvit adlı göz iltihabında; haricen ise yanıklar ve yaraların tedavisinde kullanılmıştır. Ayrıca, çiçekleri geleneksel olarak, anti- septik ve kan durdurucudur. Ciltte büzüşme (astrenjan) ve yangılara karşı (antienflamatuar) etkilidir. Preparatları, cilt ve mukoza yangıları (bilhassa farenjit gibi boğaz iltihabı vakaları) ile yaralarda; deri absesi ve diş eti iltihabı ile kaşıntılarda kullanılır. Aynısefa çiçeğinin bileşiminde uçucu yağ, flavonoitler, karotenoitler, kalendulin, steroitler, polisakkaritler bulunur.

Calendula birçok etkili bileşik içerir.  Eski kültürler aynısefanın iyileştirici özelliklerini tanıdı ve kullandı.  En eski tıbbi yazıların bazılarında, sindirim sistemi rahatsızlıklarını tedavi etmek için aynısefa önerildi.  Karaciğer ve safra kesesini detoksifiye etmek için kullanıldı.  Çiçekler kanamayı durdurmak, enfeksiyonu önlemek ve iyileşmeyi hızlandırmak için kesiklere ve yaralara uygulandı.  Calendula ayrıca çeşitli kadın rahatsızlıkları için ve bir dizi cilt durumunu tedavi etmek için kullanıldı.

İç Savaş sırasında nergis çiçekleri savaş meydanlarında hemorajik ve antiseptik olarak açık yaralarda, iyileşmeyi teşvik etmek için yaraların pansumanında kullanılmıştır.  Calendula I. Dünya Savaşı sırasında da bu şekilde kullanılmıştır.

Calendula birçok kültürde tıpta tarihsel olarak önemli olmuştur ve ve günümüzde alternatif tıpta hala önemlidir.

Gelelim benim aynısefa ile tanışmama…

ABC Deterjan kadın çiftçiler ile birlikte yerli değerleri koruma stratejisine dayalı kurumsal sosyal sorumluluk projesi olan “Yerli Yerinde” ile her yıl farklı bir bölgede farklı bir tıbbi ve aromatik bitki yetiştirmeye destek veriyor. ABC’nin her yıl farklı bir bölgede kadın çiftçiler ile farklı bir tıbbi ve aromatik bitkiye destek verme amaçlı kurumsal sosyal sorumluluk projesi bu yıl dört yaşında… 2021 yılında destek amaçlı seçilen bölge İzmir’in Menemen ilçesi, destek verilen tıbbi ve aromatik bitki ise aynısefa…

Proje kapsamında ilk olarak Osmaniye ilinin Bahçe ilçesinde kadın çiftçilerle safran üretimi yapıldı. Pilot proje olarak yapılan denemelerde safranda büyük başarı elde edildi. İlk yıl 600 gram safran üretilmesi sağlandı, 20 kadın proje sayesinde gelir elde etti. Bu safranların tümünden elde edilen hasılat kadınlara gelir olarak dağıtıldı.

İkinci yıl Yerli Yerinde projesinin sürdürülebilir ve kurumsal olması hedefiyle Tarım ve Orman Bakanlığı ile stratejik ortaklık gerçekleştirildi. Ordu’nun Perşembe ilçesinde taflan bitkisine destek verilerek çürüyen taflan meyvelerinin ekonomiye katkı sağlaması gerçekleştirildi.

Ordu Perşembe’de kurulan meyve kurutma ünitesi sayesinde yılda ortalama 1000 ton meyve değerlendiriliyor. Özellikle bölgenin gözde meyvesi olan kivinin ağaç altına dökülen kısımları değerlendiriliyor. Aynı zamanda kivi kabukları bölgede gübre olarak kullanılıyor.

Üçüncü yıl destek verilen Bursa Karacabey Dağkadı’da oluşturulan 5 dönümlük ekinezya bahçesinden elde edilen ürünler düzenli olarak satılıyor. Proje kapsamında çalışan Dağkadı Üreten Kadınlar Kooperatifi üyesi 40 kadının ürettiği erişte, reçel, turşu, kozalak şurubu, tarhana gibi ürünler sayesinde eskiden köy meydanından geçmeye çekinen kadınlar gelir elde eder hale geldi. Fuarlarda ve toplantılarda kooperatifi temsil ediyorlar, etkinliklere konuşmacı olarak davet ediliyorlar.

Aynısefa tarımı

2021 yılının projesi olarak seçilen, Türkiye’de bazı bölgelerde yetiştirilen aynısefa bitkisi şu ana kadar ekonomik anlamda değeri olan bir bitki değildi.

ABC Deterjan’ın Yerli Yerinde projesi kapsamında verilen destek sayesinde bölgede 4 dönümlük alanda aynısefa yetiştirilmeye başlandı. Nisan 2021’de alınan 20 bin adet aynısefa fidesi dikildi ve aynısefa bitkisinin bölgede gayet verimli olarak yetişmeye başladığı görüldü. 1 dönümlük alandan 150 kg. aynısefa elde edildi, bu rakam ortalama rekolte düzeyinde. Yetişen aynısefa çiçeklerinin kurutularak ekonomik değer sağlaması amacıyla Menemen Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin üretim binasının oluşturulması, kurutma makinesi, kıyma makinesi, salça makinesi ve pek çok alet - edevat başta olmak üzere tüm teknik ekipmanının satın alınması sağlandı.

Hasat sonunda elde edilecek yaklaşık 500 kg. aynısefanın satışı için aktar toptancıları ve e-ticaret için altyapı çalışmaları sürüyor. Aynısefanın 100 gramının piyasadaki satış değeri yaklaşık 20 TL hasat sonunda elde edilmesi planlanan 500 kg. aynısefanın ekonomik değeri yaklaşık 100 bin TL ile 125 bin TL. arasında değişiyor.

Yerli Yerinde Aynısefa projesi sayesinde Menemen’de 20 kadın kendilerini geçindirecek geliri elde edebilecek. Kadın kooperatifinin tesisinde oluşturulan teknik ekipman ve kurutma makineleri sayesinde ziyan olan pek çok sebze ve meyve de kurutma yöntemiyle değerlendirilecek. Domatesler salça olarak, incirler incir topu haline getirilerek değerlendirilecek. Bu sayede yıllık yaklaşık 1 milyon TL'lik gelir elde edilebilecek. Kooperatif kadınlarının ürettiği ürünlerin satışı için Tarım Kredi Kooperatifi satış mağazaları ile görüşmeler yürütülüyor.

15 Ekim Dünya Kadın Çiftçiler Günü

15 Ekim tüm dünyada kadın çiftçiler günü olarak kutlanıyor. Bu projenin tanıtımı da 15 Ekim günü gerçekleşmesi ayrı bir anlam taşıyor.

Bu arada hatırlatmakta fayda var: Türkiye’de Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı 87, Ticaret Bakanlığı’na bağlı yaklaşık 315 kadın kooperatifi bulunuyor. Yani toplamda 400’ün üzerinde kadın kooperatifi var diyebiliriz. Bu kooperatiflerde yaklaşık 5.000 kadın gelir elde ediyor.

Menemen’in verimli topraklarında…

ABC Deterjan’ın Tarım ve Orman Bakanlığı sayesinde bir araya geldiği İzmir’in Menemen ilçesi ülkemizin önde gelen meyve ve sebze yetiştirici ilçelerinden birisi. Menemen Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ne yazık ki bir üretim binası olmadığı için çok aktif değildi. Üretim merkezi dışında yeterli üretim araçlarının da olmaması sebebiyle kooperatif biraz atıl kalmıştı.

Ellerinde başka kadın projeleri olduğunu da belirten Menemen Tarım ve Orman İlçe Müdürü Fatih Çiçek, “ABC Deterjan’ın geçtiğimiz Şubat ayında bize gelmesi ile birlikte önce çok sevindik ve hemen Menemen Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ile çalışmalara başladık. Menemen Emiralem’de uzun yıllardır virane halinde duran atıl bir köy okulumuzu kooperatif üretim merkezi haline gelmesi amacıyla devrini sağladık. ABC Deterjan okulun tüm tamirat ve onarım işlerini gerçekleştirdi. İki aylık onarım süreci sonrası kooperatifin ihtiyacı olan tüm teknik ekipmanı satın alarak üretime başlamalarını sağladı. Hepimizin bildiği gibi tarım ülkemizin en önemli değerlerinden birisi. Geleneksel tarım ürünlerinin yanı sıra ülkemizde bu anlamda dev bir hazine daha var: Tıbbi ve Aromatik bitkiler. Ben Ziraat Mühendisiyim, üzerinde özellikle çalıştığım alan tıbbi ve aromatik bitkiler. Menemen’de bu bitkilere büyük oranda değer katma çabalarımız sürüyor. Tarımda çok önemli bir değerimiz daha var: Kadınlar ve çiftçilik yapan kadınlarımız” dedi.

Yerli Yerinde Aynısefa projesinin STK ortağı Menemen Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Yeşim Sever’in de çoşkulu şekilde işine sarıldığını şu sözlerinden anlıyoruz:

“Aynısefa, bakanlığımız tarafından bize önerilmiş bir tıbbi ve aromatik bitki. Menemen’de bu bitkinin yetiştirilebilir olduğunu gözlemledik. Ne mutlu ki aynısefa sayesinde kooperatifimizin bir çatısı oldu. Ürünün satışı için, Tarım Kredi Kooperatifi’nin satış noktaları için görüşmelerimiz sürüyor. Ayrıca ABC Deterjan’ın finanse ederek satın aldığı teknik ekipman sayesinde kooperatif çatısında üreteceğimiz erişte, salça, turşu, incir topu, sabun gibi pek çok ürünümüzü satarak gelir elde edeceğiz. Bizden mutlusu yok.”

Hedef; 500 kadın çiftçi

Her ne kadar ABC şirketi, 2025 yılı sonuna kadar 500 kadın çiftçiyi hedeflediklerini belirtse de, her yıl ülkenin ayrı bölgesinde başlatılan bu projeler duyuldukça binlerce nihai müşteri ve potansiyel üretici bilgi almak ve girişimci olmak için şirketi ve Tarım İl Müdürlüklerini aramaktadır. Bu büyük bir sinerji ile beraber tıbbi ve aromatik bitki bilinirliğini artırmaktadır.

Şimdiye kadar 250 kadının destek verilen projeler ile gelir elde etmeye başladığını açıklayan Pazarlama Direktörü Deniz Özyer,  “2022 yılı ABC ile Yerli Yerinde projesinin beşinci yılı olması sebebiyle Tarım ve Orman Bakanlığı ile birlikte daha geniş açılımlı bir proje üzerinde çalışıyoruz. Projemizin daha da yaygın hale gelmesi için çalışmalarımız sürüyor” diyor.

Önümüzdeki yıllarda yeni bölge ve yeni bitkilerle gündeme geleceklerini belirten Özyer, “Projemizin geleneği olarak kullandığımız tıbbi ve aromatik bitki ile bağlantılı bir ürün versiyonunu satışa sunuyoruz. Bu yıl da aynısefadan ilham alan sıvı sabun üreteceğiz. Bu üründen gelen tüm karı da projeye bağışlayacağız.” diyerek sözlerini tamamladı.