Minyatür sanatımız UNESCO temsili listesi’ne alındı

ANKARA- Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Türkiye’nin başlattığı girişim sonucunda UNESCO’ya taşınan minyatür sanatının bugün itibarıyla İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne alındığı müjdesini verdi.

Bakan Ersoy, sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımda, “Tarihî ve kültürel mirasımızı yansıtan klasik Türk süsleme sanatlarından Minyatür bir dünya mirası olarak UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne kaydedildi. Nakkaşlarımız artık bir dünya mirasını icra edecekler” dedi.

Minyatür sanatı Fransa’nın başkenti Paris’te dün çevrim içi olarak düzenlenen UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras 15. Hükümetlerarası Komite Toplantısı’nda oy birliğiyle listeye alındı.

Türkiye’nin moderatörlüğünde Azerbaycan, İran ve Özbekistan’ın ortak dosyası olarak 2019 yılının Mart ayında UNESCO’ya gönderilen Minyatür sanatının dünya mirası olmasına ilişkin olarak ayrıca bilgi aktaran Bakan Ersoy, “Türkiye’nin sahip olduğu zengin kültürel birikimi ulusal ve uluslararası düzeyde korumaya, yaşatmaya ve tanıtmaya devam edeceğiz.” diye konuştu. UNESCO’ya ortak dosya olarak sundukları Minyatür sanatını sürecin başından itibaren büyük bir titizlikle takip ettiklerini belirten Bakan Ersoy, bu sanatın sadece Türkiye’de değil kültür coğrafyamızda da büyük bir tarihi ve kültürel değere sahip olduğunu vurguladı. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Minyatürün insanlığın ortak mirası olarak ilan edilmesini sağlamış olmanın gururunu ve onurunu yaşadıklarını da kaydetti.

Şükr-i Bitlis-i (Kürt Şükrü Bey) Selimname ‘den Bir Minyatür Örneği / Minyatür Sanatı

MINYATÜR SANATı

İlk olarak Minyatür kelimesi Orta çağ Avrupa ’sında el yazması eserlerin bölüm başlarındaki kaligrafik harflerin etrafına kızıl renginde yapılan miniatura adlı süslemeden gelmektedir. Ancak zamanla minor (küçük) kelimesinin etkisinde kalarak küçük resim anlamını taşımaya başlamıştır.

İslâm sanatında minyatüre tasvir, minyatür sanatçısına da musavvir veya nakkaş denmiştir.

Minyatür resim tekniğinin özellikleri arasında, perspektif, anatomi, ışık-gölge gibi tekniklerin kullanılmaması gelir. Bununla birlikte figürlerin hiçbiri birbirini kapatacak şekilde resmedilmez. Geriye kalan figürleri kağıdın üst tarafına çizilir, şahısların resimde kapladıkları yer önem sıralarına istinaden tespit edilir. Manzarada uzaklık renk perspektifi gözetmeden betimlenir, en ince ayrıntı dahi eserlerde yer alır.

Her ne kadar günümüzde farklı algılansa da minyatür sanatı için Osmanlı ’nın resim sanatı diyebiliriz. Bu sanat dalını daha iyi anlayabilmek için öncelikle Osmanlı Döneminde resim sanatının yerine ve önemine bir göz atmamız faydalı olacaktır.

Osmanlı döneminde resim sanatının, ilk olarak onun hangi amaçlar için ve hangi çerçevede ortaya çıktığına bir bakalım.

Batılıların minyatür dedikleri İslam resmi, bağımsız bir sanat olarak ortaya çıkmamıştır aslında. Minyatür kitap süslemek amacıyla ortaya çıkmıştır. Bilindiği gibi kitap, matbaanın ortaya çıkmasına kadar sadece belirli çevrelerin ulaşabildiği ‘lüks’ bir tüketim eşyasıydı. Tek bir kişinin yazdığı ‘yazma’ olarak adlandırılan kitaplar, yapımında büyük emek harcanan kitaplardı, bu yüzden de ulaşılması zor eşyalardı. Kitabet denen bu ‘yazma sanatı’ önemli bir sanat dalıydı.

Bir sanat eseri olarak yazma eserleri dini konulu olanlar ve dini konulu olmayanlar olarak iki gruba ayırabiliriz.

Birinci grupta yani dini konulu kitapların içeriği belli olduğu için bu içeriği gruplandırmak çok fazla olası değildir. İkinci grup yani konusu din olmayan grubu ise içerik olarak tarih, astroloji ve tıp kitapları, divanlar ve diğer edebiyat türleri olarak gruplayabiliriz.

Bir yazmanın hazırlanmasında dört ayrı sanatın katkısı vardır.

Hat

Tezhip (Süsleme)

Minyatür (Tasvir ya da Nakış)

Ciltçilik

El yazmasını yazan sanatkarlar Osmanlı sanatında itibar sahibi sanatkarlardır. Bu yazmalarda Nakkaş ve Musavvir ’lerin yaptığı minyatürler çoğunlukla eseri daha çekici ve açıklayıcı bir hale getirmek için yapılmaktaydı. Özetle tek bir el yazması bir kaç sanatçının özenli çalışması sonucu ortaya çıkmaktaydı.

El yazmaları hiçbir zaman sürüm için yapılmazdı bu kadar zahmetli bir eşyanın hazırlanması doğaldır ki sipariş üzerine olurdu. Diğer ülkelerde olduğu gibi Osmanlı Sultanları da kendi kütüphaneleri için yapılacak olan yazmaları oluşturacak bu sanatçıları himayelerinde bulundurmaktaydılar.

Minyatür sanatı genellikle bu çerçevede gelişmiş olan bir sanat dalıydı.

Fakat figüratif resmin Türk toplumunda, minyatür dışında, hiç olmadığını söylemek çok doğru bir bilgi değildir. Yavuz Sultan Selim döneminde Topkapı Sarayı ‘nda yapılan bir köşk insan figürleri ihtiva eden resimlerle süslenmişti.

Selçuklu döneminden itibaren Mevlevilerin resimle uğraştıkları ve tekkelerinde duvar resimleri olduğu bilinmektedir. Ayrıca Alevi tarikatlerinde resmin özel bir yeri olduğu da gözlenmiştir.

18. yüzyıldan itibaren Avrupa etkisi altında olan -daha çok mimari peyzaj çerçevesi- içinde olsa da duvar resimleri yapılmıştır. 19 yüzyıldan itibaren ise Anadolu ’da bulunan Hristiyan azınlığın etkisi ile de olsa evlerde duvar süslemelerine rastlamak mümkündür. Aynı dönemde Rum ve Ermeni sanatkarlar batıda yükselen sanat akımlarına olan ilgiye İstanbul ’da cevap vermişlerdir.

TÜRK MINYATÜR SANATıNıN ELE ALDıĞı BAŞLıCA KONULAR

Osmanlı Minyatür Sanatını konu açısından dört ana konuya ayırmak mümkündür.

1.Olayları Hikaye Eden Minyatürler

Klasik İslam ve Osmanlı Edebiyatının ürünlerini süsleyenler.

Sultan veya Vezirlerin hayat ve sefer hikayelerini süsleyenler

Dini konulu eserleri süsleyenler

2.Peyzajlar

3.Portreler

4.Bilimsel Konulu Minyatürler ( Tıp, Zooloji, Astroloji )

Özellikle İran edebiyatının Firdevsi, Nizami gibi şairlerin ve 16. Yüzyıl başında Ali Şir Nevai Divanı, Fuzuli, Baki ve başka şairlerin eserleri ve divanları birinci grupta genişçe bir yer tutmaktadır.

Bir Minyatür Örneği / Minyatür Sanatı

Surname ( Düğün Törenini Anlatan) Bir Minyatür Örneği / Minyatür Sanatı

Fakat sanat tarihi ve sosyal tarih açısından en önemli eserler Selimname, Süleymanname, Hünername gibi padişahların yaşamlarından kesitler sunan ya da Osmanlı Hanedanının tarihi anlatan minyatürlerdir. Şehzadelerin sünnet düğünü ve evlilik törenlerini konu alan, Osmanlı toplumunun sosyolojik hayatından kesitler sunan Surnameler ve vezirlerin sefernamelerinin minyatürleri de önem arz etmektedir.

Konu bakımından Osmanlı resim sanatının özel bir yanını teşkil eden dini konulu resimlerdir. Bu minyatür kolu Peygamberin tasvirini yapmaktan çekinmeyen bir hoşgörü ortamında gelişmiştir.

Tıp, astroloji veya dünyanın sıra dışı olay ve yaratıklarıyla alakalı bilgi veren yazmaları süsleyen minyatürler de bulunmaktadır. Bunlara estetik açıdan çok devrin bilgi düzeyiyle alakalı fikir verdiği için önemle bakılmalıdır.

Osmanlı minyatürlerinde daha çok yerleşmelerle ilgili olarak sadece peyzaj ele alan minyatürlerde bulunmaktadır. Kanuni Sultan Süleyman ’ın Bağdat seferi sırasında ordunun konakladığı yerleri gösteren Matrakçı Nasuh’un Mecmu-ı Menazil bu tip minyatürler için iyi bir örnek olarak gösterilebilir.

Matrakçı Nasuh ‘un Bir Minyatürü / Minyatür Sanatı

Minyatürlerde portre örneklerinin verildiğini yukarıda söylemiştik. Bu örneklerden en bilineni; gerek yerli, gerek yabancılar tarafından yapılmış Fatih Sultan Mehmet ’e ait portrelerdir. Bunun yanı sıra Kanuni, Selim ve Barbaros ’a ait portrelerde mevcuttur. Levni tarafından yapılan III. Ahmet portresi de bu türün en ilginç örneklerinden biridir.

Levni – III. Ahmet Tasviri / Minyatür Sanatı

Minyatür sanatı her zaman en önemli olayları içermez bazen eserin konusu ressam için sadece bir vesiledir. Örneğin tarihi konulu yazmalarda tarihi olaylar yerine çoğunlukla padişahların gündelik hayatları özellikle de av sahneleri resmedilmiştir.

Türk sanatında resmin minyatür kitaplarında kalmış olması toplum tarafından bu resimlerin tanınması ve sevilmesi açısından adeta bir set oluşturmuştur. Çok değerli el yazmaları arasında kalan bu minyatürler ancak sınırlı sayıda uzmanın ulaşıp görebildiği resimlere dönüşmüştür. Oysa bu tür Osmanlı kültürünün birçok yönlerini aydınlığa kavuşturan bir vasıf taşımasının yanı sıra, estetik kalitesiyle de önem taşımaktadır.

Osmanlı minyatür sanatını temsil eden isimleri üzerinde belirli birkaç isim dışında detaylı bir çalışma bulunmamaktadır.

Osmanlı Minyatür Sanatının ünlü Eserleri

Minyatürlü yazmalar;

Selimname – Kürt Şükrü Bey, Türkçe tarihi şiir

Süleymanname – Kanuni’nin hayatına ait Farsça yazma

Şehname-i Selim Han – Lokman bin Hüseyin el-Urmevi, II Selim’in hayatına dair Türkçe yazma

Nusretname Mustafa Ali, Lala Mustafa Paşa ’nın seferlerini anlatan Türkçe yazma