İSTANBUL- İstanbul Modern Sinema, Türk Tuborg A.Ş.’nin katkılarıyla Kino İstanbul tarafından düzenlenen Uluslararası İstanbul Sessiz Sinema Günleri’ne 3-6 Aralık tarihleri arasında ikinci kez ev sahipliği yapıyor. Sinemanın öncü örneklerini canlı müzik eşliğinde bir araya getiren ve İtalya’daki dünyaca ünlü sinematek Cineteca di Bologna ile Hollanda'nın saygın sinema müzesi Eye Filmmuseum'un kurumsal ortağı olduğu festivalin bu yılki teması “Modern Kadının Doğuşu”. Bu yılki programda daha önce yayınlanmamış Osmanlı dönemi görüntülerinden Diva filmlerine, Chaplin ve Keaton klasiklerinden Alman dışavurumculuğuna, kadın yönetmenlerin filmlerinden ‘renkli sessizlere’ kadar birçok bölüm yer alıyor. Ayrıca bu yıl festival, Fransız film devi Gaumont’un 120. yıldönümünü; Buster Keaton’un doğumunun 120. yılını özel gösterimlerle gündeme taşıyor.
Gösterimler 3 Aralık 2015 Perşembe günü Türkiye’de ikamet edenlere ücretsizdir. Diğer günlerdeki gösterimler için biletlerinizi Biletix.com’dan temin edebilirsiniz.
DİVALAR
Latincede tanrısal ve yüce anlamına gelen “divine” kelimesinden türemiş Diva’nın sinema sanatındaki serüveni Diva Filmleri’yle başladı. Başroldeki kadın oyuncu yani Diva’lar, güzellikleri, gizemli halleri ve oyunculuklarıyla göz dolduruyordu. Bu dönemde oyuncu kendi karakterini kendisi belirleyebiliyor, her sahnede kostümünü değiştiriyor ve göründüğü her sahnede seyirciler tarafından alkışlarla karşılanıyordu.
ŞEYTANİ RAPSODİ – RAPSODIA SATANICIA, 1915 - 1917
Yönetmen: Nino Oxilia
Diva: Lyda Borelli
Restorasyon: Cineteca di Bologna
Müzisyen: Stephen Horne
Italya | DCP, Renkli, 45’
* Mariann Lewinsky Strauli’nin sunumuyla
Şeytani Rapsodi’nin sinopsisi üç kelimeyle özetlenebilir: Aşk ölüme götürür. Biraz açmak gerekirse, Alba d’Oltrevita ebedi güzellik teklifine karşılık aşkından vazgeçer. Alnında bir kırışıklık belirmesiyle birlikte, tekrar hassas, ölümlü ve aşık olur. Aşk ise son hastalıktır. - -Mariann Lewinsky Strauli
ZAMANIN RUHU
Günümüzde Alman Ekspresyonizmi, Alman Sessiz Sineması’nın başarılarını gölgeliyormuş gibi görünüyor. Oysa Weimar döneminde Almanya birçok farkı akımda film üretip ihraç ediyordu; romantik, komedi, tarihi epik anlatılar, deneysel belgeseller ya da bu dönemde yapılan ‘Neue Sachlichkeit’ filmleri kürtaj, fahişelik veya homoseksüellik gibi zor konuları işliyorlardı.
VARYETE (VARIETÉ), 1925
Yönetmen: Ewald André Dupont
Oyuncular: Emil Jannings
Restorasyon: Friedrich Wilhelm Murnau Foundation
Müzisyen: Stephen Horne & Frank Bockius
Almanya | Blu-ray, Siyah -Beyaz, 95’
*Jay Weissberg’in sunumuyla
Sıradan bir karnavalda çığırtkanlık yapan Huller, hayatından sıkılmış trapez sanatçılığına geri dönmeye heveslidir. Sonra Bertha-Marie gelir, o ise bir mültecidir ve görünüşte, ürkek ve alçak gönüllüdür, oysa gerçek hayatta istediğini elde edebilmek için dış görünüşünü ve bedenini nasıl kullanması gerektiğini gayet iyi bilir. Huller kendisini kaptırır, ailesini terk eder, ünlü akrobat Artinelli’nin yüksek sınıfa yönelik sirk gösterisine katılırlar. --Jay Weissberg
BİR PAZAR GÜNÜ - MENSCHEN AM SONNTAG, 1930
Yönetmen: Curt & Robert Siodmak
Oyuncular: Erwin Splettstößer, Brigitte Borchert, Wolfgang von Waltershause
Restorasyon: Eye Filmmuseum
Müzisyen:Gökçe Akçelik, Selçuk Artut
Almanya | DVD, Siyah - Beyaz, 73’
*Jonathan Rosenbaum’un sunumuyla
Profesyonel oyunculardan faydalanmadığını daha ilk cümlesinde vurgulayan Menschen am Sonntag, bir pazar günü, beş genç Berlinliyi odağına alıyor. Film boyunca bu karakterlerin pazar günlerini nasıl geçirdiklerini takip ediyoruz. Güneşlenerek, biraz yüzüp eğlenerek, biraz kırlarda uzanıp tembellik ederek, piknik yaparak, plak dinleyerek. Ertesi günü ise herkesin işe geri dönüşünü, açılış sahnelerinin tersine, işçilerin fabrikaya girişini izliyoruz. --Aslı Özgen Tuncer
FAUST (FAUST: EINE DEUTSCHE VOLKSSAGE), 1926
Yönetmen: Friedrich Wilhelm Murnau
Oyuncular: Emil Jannings, Lya de Putti, Maly Delschaft,
Warwick Ward
Restorasyon: Fiedrich Wilhelm Murnau Foundation
Müzisyenler: Erdem Dijle & Utku Öğüt
Almanya | DCP, Siyah- Beyaz, 106’
*Christian Lüffe’nin sunumuyla
Filmin hikâyesi tanıdıktır: Mephisto bir Başmelekle istediği her insanın ruhuna sahip olabileceğine dair iddialı bir konuşma yapar ve gözlerini dürüst bir adam olan Faust’a diker. Faust’un tanrıya inancının kaybolmasıyla da Mephisto amacına yaklaşır. Önce onun ruhuna daha sonra ise yeryüzüne sahip olacaktır. --Serdar Kökçeoğlu
SİNEMANIN ÖNCÜLERİNE SAYGI
Festival bu yıl sessiz sinemanın çığır açan iki ismi için özel bir bölüm hazırladı. Braas Çatı Sistemleri’nin bölüm sponsorluğunda hazırlanan bölüm, Charlie Chaplin ve Buster Keaton’ı anıyor. Bölümde, Chaplin’in sinemaya adım attığı Keystone Stüdyosu yıllarından kısalar ve Buster Keaton’ın ‘Bir Hafta’sı yeni restorasyonu bulunuyor.
CHARLIE CHAPLIN KISALARI (CHARLIE CHAPLIN SHORTS) , 1914
Restorasyon: Cineteca di Bologna
Müzisyen: Uninvited Jazz Band
ABD | DVD, Siyah - Beyaz
* Jay Weissberg’in sunumuyla
MABEL'İN EVLİLİK HAYATI (MABEL'S MARRIED LIFE)
MABEL DİREKSİYON BAŞINDA (MABEL AT THE WHEEL)
TANIŞMAYA BAŞLAMAK (GETTING ACQUAINTED /
BULUŞMA YERLERİ (HIS TRYSTING PLACES )
TILLIE'NİN YARALI SEVDASI (TILLIE'S PUNCTURED ROMANCE ), 1914
Yönetmen: Mack Sennett , Charles Bennett
Oyunclar: Marie Dressler, Charlie Chaplin, Mabel Normand
Müzisyen: Flower Room
ABD | DVD, Siyah- Beyaz, 82’
Taşralı Tillie Banks şehirli bir dolandırıcı tarafından kızın babasının parasını çalıp birlikte şehire kaçmaları için kandırılır. Şehire vardıklarındaysa, dolandırıcı Tillie’yi Mabel için terkedecektir.
MODERN KADININ DOĞUŞU
Festival bu yıl ana temasıyla Osmanlı’dan Amerika’ya, Avrupa’dan Ortadoğu’ya farklı coğrafyalarda, 20. yüzyıl başında “Modern Kadının Doğuşu” kavramını tartışmaya açıyor.
BÖLÜM 1- KADIN KOMEDYENLER
1. Dünya Savaşı’ndan önce, en popüler filmler hala kısa komediler iken, birçok kadın komedyen dünyaca tanınmış film yıldızları statüsüne erişmişti bile. İtalyan ve Amerikan filmlerinden oluşan bu programda Gigetta Morano, Flora Finch gibi komedyenler toplumun dayattığı kadın rolüne hiç de benzemeyen karakterlerle çıkıyorlar karşımıza.
Müzisyen: Ayşe Tütüncü
LEA VE YÜN YUMAĞI (LEA E IL GOMITOLO) | 1913| İtalya |5’
YENİ HİZMETÇİ PEK DE GÜZEL ( LA NUOVA CAMERIERA E TROPPO BELLA)| 1912| İtalya| 8’
ŞİFALI SULAR (ACQUE MIRACOLOSE)| 1914| İtalya | Arşiv: Eye, Desmet Collection | 10’
BİR HANIM VE HİZMETÇİSİ (A LADY AND HER MAID)| 1913|ABD | Arşiv: Eye, Desmet Collection |14’
YANKESİCİ ( PICKPOCKET)| 1913 |ABD | Arşiv: Eye, Desmet Collection |13’
BÖLÜM 2 - KADINLAR İŞ BAŞINDA
20. yüzyılın başında kadınlar iş bulmakta zorlanırken, 1914’ten sonra erkekler savaşa gidince bu durum tamamen değişti. Hatta çalışan kadınlar o kadar ön plana çıktılar ki bazı filmciler kadın özgürleşmesi bu hızla devam ederse 2026 senesinde nereye varılacağını sorgulayan bilim kurgu filmleri bile yaptı!
Müzisyen: Gülşah Erol
1916’DA LONDRA’DA SÜFRAJET YÜRÜYÜŞÜ (SUFFRAGETTE MARCH IN LONDON)| 1916 |1’
SANTRAL MEMURESİ (TELEPHONE GIRL)|1912|ABD|9’
DANTEL YELPAZE ÜRETİMİ (FABRICATIE VAN KANTEN WAAIERS) |1911| Fransa|5’
BOMBA FÜNYELERİNİN İMALATI (HERSTELLUNG VON GRANATZUNDERN)| 1918| Almanya|8’
AŞÇI VEYA AŞÇI YAMAĞI (MAKING A MAN OF HER) |1912 | ABD | Arşiv : Eye, Desmet Collection | 14’
BU DÜNYANIN HALİ NEREYE VARACAK? ( WHAT IS THE WORLD COMING TO?) | 1926| ABD |22’
BÖLÜM 3 - MACERAPEREST KADINLAR
Bazı kadınlar her şeyin üstesinden gelir! Musidora’nin bizzat Vampirler’in başarısıyla dalga geçen bir parodi yapacağını, veya Zafer veya Ölüm’de Berta Nelson’un hain bir casusu yakalamak için uçaktan atlayacağını tahmin eder miydiniz?
Müzisyen: Gülşah Erol
DAİNEF KIZKARDEŞLER ALTILISI (SIX SOEURS DAINEF) | 1902 | Fransa |3’
ŞİDDETLI KAVGA (LE TORCHON BRULE) | 1911 |Fransa | Arşiv: Eye, Desmet Collection | 5’ |
LA GOURDETTE, KIBAR HIRSIZ ( LA GOURDETTE GENTLEMAN CAMBRIOLEUR) |1916| Fransa |23'
ZAFER YA DA ÖLÜM! (VITTORIA O MORTE!) | 1913| İtalya |Arşiv : Eye, Desmet Collection | 40’
*AYAKKABILAR (SHOES), 1916
Yönetmen: Lois Weber
Oyuncular: Mary MacLaren, Harry Griffith, Mattie Witting
Restorasyon: Eye Filmmuseum
Müzisyen : Ruben Tenenbaum
ABD | DCP, Tinted, 60’
*Mariann Lewinsky Strauli & Elif Rongen-Kaynakçı’nın sunumuyla
Bir dükkanda tezgahtar olarak çalışan Eva, hayalini kurduğu ayakkabıları giyebilmekten çok uzakta bir hayat sürmektedir. Film, sınıfsal adaletsizliğin sembolü haline gelen ayakkabının hikayesini zor çalışma koşulları, yükselme hedefleri, arzulanan hayatlar, hayal kırıklıkları ve kaçış çizgileri üzerinden kurguluyor.
GÜZELLİK ÖDÜLÜ (PRIX DE BEAUTÉ) , 1930
Yönetmen: AUGUSTO GENINA
Oyuncu: Louise Brooks
Restoration: Cineteca di Bologna
Müzisyen: Stephen Horne
Fransa | DCP, Siyah – Beyaz, 113’
*Nezih Erdoğan’ın sunumuyla
Daktilograf olarak çalışan ve Andre adlı bir gazeteciyle ilişkisi olan Lucienne “Lulu” Garnier, The Globe gazetesinin açtığı güzellik yarışmasına katılır. Lucienne’in birinciliği kazanacağı kesinleşir, ancak kıskanç Andre’nin itirazları üzerine vazgeçip evine geri döner. Lucienne’in peşini bırakmazlar, bu sefer bir film teklifi alır. Baştan reddedip, sözleşmeyi yırtar ama sonra Andre’yi bırakıp, yıldız olmaya giden yola adımını atar.
GERMAINE DULAC SEÇKİSİ
1920 ve 30'lu yıllar Fransız avangard sinemasının öncüsü, feminist, sosyalist Germaine Dulac (1882-1942) hem lirik sanat hem de toplumsal pratik anlamında sinemanın gelişiminde kurucu bir rol oynadı. Dulac film kariyeri boyunca (1915-42), empresyonizmden soyut sinemaya birçok gelişmekte olan yeni sinema eğilimlerine yönelerek otuzdan fazla sessiz kurmaca film yönetti. Erken sesli sinema dönemi içinde de eş sayıda kurmaca olmayan film çekerek kariyerini sürdürdü.
Çelişen oyunculuk biçimlerinden sembolik teknik efektlere kadar envai çeşit yenilikçi stratejiden yararlanan Dulac, “öneri” estetiğini geliştirir. “Hayat” “hareket” ve “ritm” olarak sinema fikrinde köklenen bu estetik, tutucu savaş sonrası şartlarında, ilerici toplumsal idealleri (“Yeni Kadın” ve “Yeni Erkek”) teşvik etmek için geliştirmiştir. Dulac’ın klasik filmleri Madam Beudet'in Gülüşü (La Souriante Madame Beudet,1923), Deniz Kabuğu ve Rahip (La Coquille et le Clergyman, 1927) sırasıyla ilk feminist ve sürrealist filmler kabul edilirler. Bu filmler Dulac'ın çığır açan işlerine zengin bir giriş niteliğine sahipler ve müzikal kısa filmi Arabesk (Arabesque, 1929) sayesinde daha da belirginleşir.
=
BAYAN BEUDET’NİN GÜLÜŞÜ (LA SOURIANTE MADAME BEUDET), 1922
Yönetmen: Germaine Dulac
Oyuncular: Germaine Dermoz, Alexandre Arquillière
Restorasyon: Eye Filmmuseum
Müzisyen : Cihan Gülbudak
Fransa | DVD, Siyah - Beyaz, 38’
Dulac'ın feminist ve empresyonist başyapıtı Madam Beudet'in Gülüşü (Souriante Madame Beudet), yazar Denys Amien ve müziksever André Obey’in başarılı avangard eserine dayanıyor. Film, bir taşra şehrinde baskıcı küçük burjuva evliliğinden kaçmak isteyen bir modern kadının ''iç yaşamını'' sinematik bir dille işliyor. Çelişen performans biçimleriyle, çağrışımsal kurgu ve teknik efektlerle vurgulanarak, kadın kahramanın iç hali, modern düşleri ve arzuları; jest, hareket ve ritmin müzikalliğiyle birlikte sembolist şiir, müzik ve resim aracılığıyla yaratıcı biçimde iletiliyor. Film, seyirciyi bu yeni medyumun biricik ifade kapasitesiyle diğer sanatlar arasında bir karşılaştırma yapmaya davet ediyor.
DENİZ KABUĞU VE RAHİP (LA COQUILLE ET LE CLERGYMAN), 1927
Yönetmen: Germaine Dulac
Oyuncular: Alex Allin, Genica Athanasiou
Restorasyon: Eye Filmmuseum
Müzisyen : Cihan Gülbudak
Fransa | DVD, Siyah – Beyaz, 31’
*Tami Williams’ın sunumuyla
İlk halka açık gösterimi 9 Şubat 1928 yılında Studio des Ursulines'te (Paris) gerçekleşmesinden itibaren, senaryosu sürrealist şair Antonin Artaud'a ait Deniz Kabuğu ve Rahip (La Coquille et le Clergman), uzun süre boyunca Dulac'ın itibarını zedeleyen keskin ve canlı polemiklere neden oldu. Filmin sürrealist maskülen kahramanlığı alt üst edişini kimileri bir ihanet olarak nitelendirse de, film aynı zamanda Dulac'ın sinemayı ritm üzerine bir deneme olarak algılayışı bağlamında da okunabilir. Festivalde gösterilecek olan versiyon EYE Filmmuseum tarafından farklı arşivlerden gelen dört ayrı 35mm kopyayı kullanarak restore edilmiştir.
BİR ARABESK ÜZERİNE SİNEGRAFİK ETÜTLER (CINEGRAPHIC STUDY OF AN ARABESQUE), 1929
Yönetmen: Germaine Dulac
Oyuncular: Marie-Anne MallevilleRestorasyon: Eye Filmmuseum
Müzisyen : Cihan Gülbudak
Fransa | DVD, Siyah – Beyaz,7’
1929'de yani senkronize ses sistemi Fransız film üretiminde yayılmaya başladığında, Dulac üç adet sessiz ve ilhamını müzikten alan ''soyut'' film çevirdi. Debussy'nin Deux Arabesques'ine dayanan bu çalışmayı Dulac sinegrafik dans (ballet sinégraphique) olarak betimliyordu. Film müzik, dekor ve koreografik dansta bulunan, arabesk üzerine görsel çeşitlemelerden oluşuyor: ışık arkları, su fışkırmaları, örümcek ağları, filizlenen ağaçlar, çiçekler ve yapraklar, bir kadın gülüşü, gerinen kollar, sallanan sandalyede ritm tutan bir bacak. Arabesque Dulac'ın saf sinema (cinéma pur) nosyonunun başlıca örneği olup, politik gücünü, ''duygu soyutlamasının'' anlamlı biçimde görselleştirilmesi ve bu şekilde ''duygulara ve düşlere daha fazla yer açılmasından'' alır. --Tami Williams
SUYUN GEÇTİĞİ ŞEHİRLER
Su kenarındaki şehirler sinema açısından farklı bir fotojeniye sahipler. Sinemanın ilk senelerinden itibaren, en hantal kameralar bile bir kayığa bindirilerek suyun üstünde kayarken çekilen görüntüler bugün bile izleyiciyi büyülemeye devam ediyor.
-Amsterdam Belediyesinin katkılarıyla
Müzisyen: Burak Ayrancı
Prinsengracht | 1899 | Hollanda | 1’
Ana Kanallardan Pittoresk Goruntuler ( Picturesque Scenes On The Principal Waterways |1915| Hollanda |2’
Kuzey Hollanda’da Buz Pateni ( Ijsvermaak In Het Noord-Hollandsche Waterland ) |1917| Hollanda |4’
Amsterdam Limani Ve Civari (Amsterdam In En Om De Haven) |1920 |Hollanda | 4’
Güzel Amsterdam (Beautiful Amsterdam) |1927| Hollanda | 6’
Santa Lucia |1910| İtalya |Arşiv: Eye Desmet Collection |5’|
Kotor Körfezi (Les Bouches De Cattaro) | 1926 | Fransa |Arşiv: Pathé-Revue N° 52| 3’
Cografya; Köstence (Geografie: Constanza) |1920 |Fransa| 2’
Boğazin Üstünde (Sur Le Bosphore)| 1909 | Fransa |Eye Filmmuseum| 4’
İstanbul’un Kutsal Çeşmeleri (Les Fontaines Sacrées À Constantinople) |1926 |Arşiv: Eye Filmmuseum | 5’
İstanbul, Güney Avrupa’nin En Büyük Şehrinden Görüntüler (Constantinopel, Natuuropname Van De Grootste Stad Van Zuid-Europa) |1920 | Arşiv: Eye Filmmuseum |10’
ARŞİVLERDEN BEYAZPERDEYE SESSİZ SİNEMA
Dünya çapında %80’inin kayıp olduğu varsayılan sessiz sinema döneminden günümüze kalan filmler bugün bize hem sinema tarihi, hem de tarih hakkında neler anlatıyor? Bu filmlerin yeniden seyredilmesini sağlayan etmenler veya karşılaşılan zorluklar nelerdir?
Bu oturumda dünyanın çeşitli yerlerinden gelen uzman konuklarımız sessiz sinemanın artan görünürlüğü ve bunda arşivler, araştırmacı yazarlar, küratörler, festivaller ve dijital imkanların rolü, bu alanda bugüne kadar alınan yol ve önümüzdeki dönemde gerçekleşmesi beklenenler hakkındaki fikirlerini paylaşacaklar.
Konuşmacılar
• Stefan Drössler, Munich Filmmuseum direktörü
• Nezih Erdoğan, İstanbul Şehir Üniversitesi İletişim Fakültesi Sinema ve Televizyon Bölümü
• Mariann Lewinsky Strauli, Il Cinema Ritrovato Bağımsız Sessiz Film küratörü ve programcısı
• Elif Rongen-Kaynakçı, , EYE Filmmuseum Sessiz film küratörü
Jonathan Rosenbaum, sinema yazarı ve yazar (Goodbye Cinema, Hello Cinephilia: Film Culture in Transition )
• Jay Weissberg, Giornate del Cinema Muto, Sinema yazarı ve sanat yönetmeni
• Tami Williams, Wisconsin Üniversitesi -Milwaukee, Germaine Dulac; A Cinema of Sensations yazarı
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.