Hadrianapolis’te cennetteki dört nehirin mozayikleri

KARABÜK, Karabük’ün Eskipazar ilçesinde yer alan, "Batı Karadeniz’in Zeugma’sı" olarak adlandırılan “Paphlagonia Hadrianapolis’i” olarak adlandırılan Hadrianapolis Antik Kenti bugün Karabük İli, Eskipazar ilçesi merkezinin 3 km batısında ‘Viranşehir’ olarak adlandırılan mevki ve çevresinde ki arazi üzerinde dağınık bir şekilde bulunur.

Hadrianaupolis’teki kazılarda, M.Ö. 1. yüzyılda kurulduğu ve M.S. 8. yüzyıla kadar yerleşim amacıyla kullanıldığı tahmin edilen Anadolu’da örnekleri hiç görülmeyen bazı zemin mozaiklerin yer aldığı Eskipazar ilçesinde gün güzüne çıkarılan alanın kapalı çatı kısmının bulunduğu alan turizme açılmayı bekliyor. Hadrianapolis Antik Kenti Budaklar, Büyükyaylalar, Çaylı ve Beytarla köylerini kapsar. Budaklar köyü, Hacı Ahmetler Mahallesi’nde kentin kalıntıları yoğunlaşmaktadır ve bu mevki Viranşehir olarak adlandırılır.

KILISEDE DÖRT ÖNEMLI MOZAYİK

Kent içinde üç adet Erken Bizans kilise kalıntısı vardır. En erken kilise olarak hemen Eskipazar’ın 2 km batısında kent çıkışında, bir mevki üzerinde inşa edilmiştir. 2003 tarihinden itibaren yapılan çalışmalarda kilise tabanında 15 x 23.5 m ebatlarındaki kilisede dört önemli mozayik bulunmuştur. Kadın, erkek, hayvan ve meyve figürlerinin yer aldığı mozaiklerin önemli bir özelliğinin, üzerlerinde, Hıristiyan inancına göre cennetteki dört nehir “Phison”, “Geon”, “Euphrates” (Fırat) ve “Tigris” (Dicle)’in personifikasyonun ve adlarının yer almasıdır. Bu tür bir kompozisyona Anadolu’da henüz rastlanılmamıştır.

HADRIANAPOLIS KENTI KALINTILARI 

Kuzeybatı Anadolu’nun klasik antik çağlardaki sosyo-ekonomik yapısı, kültür tarihi ve arkeolojisi üzerine bugüne kadar çok durulmamıştır. Bu yüzden Hadrianapolis Kenti kalıntıları fazla tanınmaz. Gerçek anlamda kentte birden fazla merkez vardır. Bunlardan birinde Roma kalıntıları bulunur. Bu alan bir kaya yüzüne işlenmiş aedicula’sı bulunan bir kutsal alandır. Bunun dışında kentin Roma dönemi mimari kalıntıları sınırlıdır. Erken Bizans dönemi kalıntıları ise yoğundur.

BELGELENMESI VE KORUMAYA ALINMASI GEREKIYOR

Kent içinde üç adet Erken Bizans kilise kalıntısı vardır. Bunlardan ikisi kaçak kazılar sonucu açılmıştır. Bunun dışında bir sarnıç kalıntısı hala tonozları ile ayaktadır. Kentin Roma ve Bizans dönemi mimari dokusuna ait bloklar devşirme olarak ilçenin çeşitli yerlerinde kullanılmıştır. Proje kapsamında bu devşirme malzemenin tümünün yerlerinin saptanması, harita üzerinde işaretlenmesi, belgelenmesi ve korumaya alınması gerekmektedir.

Antik yerleşim özellikle üç adet kilise kalıntısının bulunduğu alanda yoğunlaşmaktadır. Bu kiliselerin tamamı İS 6. yy. aittirler. En erken kilise olarak hemen Eskipazar’ın 2 km batısında kent çıkışında, bir mevki üzerinde inşa edilmiştir.

ADAK YAZITI BULUNUYOR

Kilise tabanında ki mozaikli alan içinde yine bir de adak yazıtı bulunmaktadır. Bu yazıtta “Sadık saray muhafızı Himerios ile pek onurlu ve değerli Valentina'nın adağıdır” ibaresi geçmektedir. Himerios adı üstüne yapılan çalışma sonucunda bu ismin bir “Skholarios”, yani bir İmparatorluk muhafızı olduğunu ve bu ismin filolojik ve prosografik olarak yalnızca İ S 6. yy.’da görüldüğü fark edilmiştir. Ayrıca Himerios ile Valentina evli olduğu düşünülmektedir. Yalnız bu mozaik yazıtında bir verbum yoktur, bu da yazıtın devamının bir yerlerde olabileceğini düşündürmektedir.

MOZAIKLER ÖZEL ÖRTÜYLE KORUNUYOR

Mozaikler 2003 yılında, hava koşullarından etkilenmemeleri için geçici olarak özel bir örtüyle kapatılmıştır. Kilisede yapılan ayrıntılı incelemelerde fark edilen diğer bir husus, atrium duvarının en alt taş sırasındaki taşlardan ikisinin dış yüzünde en az 10 satırlık Yunanca yazıtın varlığıdır. Bu yazıt damnatia memorae şeklinde kazınmış olsa da yazılar halen seçilebilmektedir. Ayrıca kilise giriş kapısında tabana gömülü tabula ansata şeklinde bir yazıtta ‘Burada anısı azizler arasında yer alan Iordannes yatıyor’ ibaresi bulunan mermer bir yazıt mevcuttur.