Geçen hafta, Türkiye’nin en büyük besi çiftliği iflasını açıkladı. O çiftliğe gitmiştim, Çiftliğin sahibi ile Türkiye’de besi sığırlarının ıslahı, besicilik ve kırmızı et konusunda uzun boylu sohbet etmiştim. İki nesildir sektörde faaliyet göstermesi ve besiciliği en iyi bilenlerden biri olması işini devam ettirmeye yetmedi. Çünkü et sektörü çok değişken faktörlere bağlı ve stabil olmayan, kaygan bir zeminde hareket ediyor.
Et fiyatları sadece Türkiye’de değil, bütün dünyada oynak ve esnek bir çizgi izliyor. Kurban Bayramı milyonlarca kurbanlık kesilmesine ve et dağıtılmasına rağmen, fiyatlarda herhangi bir yumuşama görünmüyor. Et sektörüne etki eden faktörleri bilmeden, et fiyatlarına dair bir yorum yapılması yerinde olmaz.
En fazla kurbanlık kesimi nerede?
Kurban Bayramı sırasında dini bir görev olarak dünya çapında kesilen sığır ve küçükbaş hayvan sayısının 68 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor. Bu rakamın 200 milyon adede çıkaran tahminler de var. Kurbanlık kesim sayısı, Müslüman nüfusun büyüklüğüne ve farklı ülkelerdeki ekonomik koşullara bağlı olarak yıldan yıla değişmektedir. Türkiye’de de yıllara göre değişmekle birlikte 3 -4 milyon civarında sığır ve küçükbaş hayvan kurban ediliyor. Kurban kesimi, Türkiye’de güçlü bir gelenek ve muhtemel ki müslümanlar arasında nüfus oranına göre en fazla kurbanlık kesimi Türkiye’de gerçekleşiyor.
Örneğin Hindistan'da Kurban Bayramı'nda kesilen hayvan sayısının 20 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor. Bu, dünyadaki herhangi bir dini görev ve gelenek ritüeli amaçlı kesilen en fazla hayvan sayısıdır. Pakistan, Bangladeş ve İran gibi diğer ülkelerde kesilen hayvan sayısı ise çok daha düşüktür.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri, sığır eti fiyatının 2021 yılında yüzde 62,5 arttığını gösteriyor. Yine TÜİK verilerine göre, kuzu fiyatının 2021 yılında yüzde 107,6 arttı. Son bir yıldaki artışlarında yüzde 100’ün üzerinde olduğu gözleniyor.
Et fiyatlarındaki artışa katkıda bulunan bir takım faktörler var. Bir etken de Türk lirasının değer kaybetmesidir. Lira, geçtiğimiz yıl dolar karşısındaki değerinin yaklaşık yarısını kaybederek ithal etleri daha pahalı hale getirdi.
Bir diğer faktör ise hükümetin tarım politikalarıdır. Hükümet, hayvan beslemek için kullanılan yağlı tohum, buğday ve mısır üretimini sübvanse ediyor. Bu da bu tahılların arzında artışa yol açtı ve bu da fiyatlarını düşürdü. Bununla birlikte, hayvan yemi arzında da düşüşe yol açtı ve bu da et fiyatlarını yükseltti.
Son olarak Türkiye'de hayvancılık üreticilerinin sayısında azalma yaşandı. Bu, yüksek üretim maliyeti ve etin düşük fiyatları da dahil olmak üzere bir dizi faktöründen kaynaklanıyor. Sonuç olarak, piyasada daha az et arz oluyor ve bu daha yüksek fiyatlara satılıyor.
Hükümet, artan et maliyetini ele almaya çalışmak için bazı adımlar attı. Ocak ayında hükümet et ihracatına geçici bir yasak getirdi. Hükümet ayrıca et üretimini sübvanse etme planlarını da açıkladı. Ancak bu önlemlerin uzun vadede et fiyatını düşürmeye yetip yetmeyeceği belli değil.
Artan et maliyeti Türk tüketicileri için ciddi bir sorundur. Et, Türkiye'de temel bir besindir, gelişen gastronominin ana gıdasıdır ve maalesef yükselen fiyatlar birçok insanın et satın almasını zorlaştırmaktadır. Protein ihtiyacının giderilmesi için daha fazla adım atılması gerekiyor, yoksa sorun daha da kötüleşecek.
Küresel Et Pazarı
Küresel et pazarı da zorluklarla karşı karşıya. Pandemi, tedarik zincirlerinde aksaklıklara ve et talebinin artmasına neden oldu ve her ikisi de daha yüksek fiyatlara katkıda bulundu. COVID-19 salgını etkisinin yanı sıra Ukrayna'daki savaş durumu daha da kötüleştirdi. Sonuç olarak, dünya çapında et fiyatları yükselmeye devam ediyor.
Küresel olarak 1.5 trilyon dolarlık bir büyüklüğe sahip olan et ürünleri sektörüne dair gelişmeleri her ülke ve her uluslararası ekonomik yapı yakından takip ediyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'ne göre, etin fiyatı geçen yıl yüzde 15'den fazla arttı. Bu, on yıldan fazla bir süredir et fiyatlarındaki en yüksek artış olarak belirlendi.
Etin artan maliyeti, dünya çapında gıda güvenliğini zorluyor. Bilhassa en yoksul insanları en çok vuruyor. Elbette, gelişmiş, gelişmekte olan ve geri ülkelerden örneklerle et fiyatlarının genel bir küresel durum değerlendirmesi yapılacak olursa; et fiyatları, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi faktör tarafından yönlendiriliyor:
* Nüfus artışı, artan gelirler ve diyet tercihlerindeki değişiklikler gibi faktörler nedeniyle et talebi son yıllarda artıyor.
* Kuraklık, hastalık ve ticaret kısıtlamaları gibi faktörler nedeniyle bazı durumlarda et arzı azalıyor
* Enflasyon, diğer emtiaların maliyetinde olduğu gibi etin artan maliyetinde de bir faktör oluyor.
* Gelişmiş ülkelerde et fiyatları gelişmekte olan ülkelere göre daha hızlı yükseliyor. Satın alma gücü, kültürel tercihler gibi faktörlerden kaynaklanıyor. Bir de, et maliyetini artıran ticaret kısıtlamalarını bu faktörlerin arasına koymak gerekiyor.
Dünyada et fiyatları
Bazı ülkelerdeki et fiyatları da et sektörünün küresel görünümü açısından önem taşıyabilir:
- Amerika Birleşik Devletleri'nde kıymanın ortalama fiyatı şu anda pound başına 5,29 dolar (1 pound 453 gram). Amerika Birleşik Devletleri'nde kıyma fiyatı geçen yıl yüzde 15 arttı. Birleşik Krallık'ta tavuk fiyatı geçen yıl yüzde 10 arttı.
- Etiyopya'da keçi eti fiyatı geçen yıl yüzde 5 azaldı.
- Çin'de domuz etinin ortalama fiyatı şu anda pound başına 2,40 dolar. Çin'de domuz eti fiyatı geçen yıl yüzde 5 arttı.
- Brezilya'da sığır eti fiyatı geçen yıl 3 arttı.
- Hindistan'da tavuğun ortalama fiyatı şu anda pound başına 1,20 dolar. Hindistan'da tavuk fiyatı geçen yıl yüzde 5 arttı. Hindistan’da inanç yönüyle et tüketmeyen yüz milyonlarca insan yaşadığını da unutmayalım.
- Nijerya'da sığır etinin ortalama fiyatı şu anda pound başına 3,00 dolar.
Balık ve deniz ürünleri iyi bir protein kaynağıdır ve genellikle ete daha sağlıklı bir alternatif olarak görülürler. Sonuç olarak, fiyatlar üzerinde yukarı yönlü baskı oluşturan balık ve deniz ürünleri için artan bir talep var. Ek olarak, aşırı avlanma ve iklim değişikliği gibi faktörler nedeniyle balık ve deniz ürünleri arzı da baskı altındadır. Bu da daha yüksek fiyatlara katkı sağlıyor.
Bunların sadece birkaç örnek olduğunu ve et fiyatlarının ülkeye, etin türüne ve konumuna bağlı olarak önemli ölçüde değişebileceğini unutmamak önemlidir.
Türkiye'de Enflasyonist Durum
Türkiye'deki enflasyonist durum da et fiyatlarındaki artışa katkı sağlıyor. Türkiye'nin yıllık enflasyon oranı şu anda yüzde 73,5'te ve 20 yılın en yüksek seviyesi. Bu da et dahil tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarının hızla yükseldiği anlamına geliyor.
Hükümet enflasyonu kontrol altına almak için bazı adımlar attı. Yağlı tohumlara ve yem bitkilerine destek vermesi gibi… Ancak bu tedbirler şu ana kadar olumlu maliyet avantajı elde edilemedi. Sonuç olarak, Türkiye'deki enflasyonist durumun önümüzdeki aylarda et fiyatları üzerinde baskı yapmaya devam etmesi muhtemeldir.
Burada izahta zorlanacağımız durum ise; dünya genelinde gıda fiyatları düşerken bu fiyat artışlarının yaşanmasıdır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’ya göre, nisan ayında 127.7 puan olan fiyat endeksi mayıs ayında 124,3 puana düştü. Buna göre dünya gıda fiyat endeksi, 124,3 puanla, yaklaşık 2 yıl sonra 2021 yılı nisan ayındaki seviyesine geriledi.
Dünya Bankasına göre; Türkiye gıda enflasyonunda 5. sırada, OECD ülkeleri arasında ise ilk sıradadır.
Protein İhtiyaçları
Artan et maliyeti protein ihtiyacı açısından da endişe kaynağıdır. Et iyi bir protein kaynağıdır ve artan et fiyatları insanların ihtiyaç duydukları proteini almalarını zorlaştırmaktadır.
Bu, özellikle büyümeleri ve gelişmeleri için çok fazla proteine ihtiyaç duyan çocuklar ve hamile kadınlar için bir endişe kaynağıdır.
Hükümetin artan et maliyetini ele almak ve insanların ihtiyaç duydukları proteine erişimini sağlamak için adımlar atması gerekiyor. Yeni bir hükümet kabinesi kuruldu, yeni bir yönetim anlayışına sahip yeni bakanlar ve Merkez Bankasına da yeni bir başkan getirildi. Umuyoruz ki üretim politikası ve enflasyon yönetiminde yeni ve başarılı bir süreç başlar.
Bilvesile bayramınızı kutluyorum, ağzınızın tadı bozulmasın!
