Diyarbakır 4 Ayaklı Minare'nin sırrı

ÖZKAN ALTINTAŞ-TÜRKİYE TURİZM
DİYARBAKIR- Diyarbakır Suriçinde bulunan ve halk tarafından “Dört Ayaklı Minare” olarak bilinen Şeyh Mutahhar ya da Şeyh Matar Camii’nin 4 ayaklı minaresi, görenleri hayretler içinde bırakıyor. Diyarbakır, “çözüm süreci” denilirken içinden çıkılmaz bir hale büründü. Çatışmalarda Diyarbakır'ın simgesi olan ve 4 mezhebi buluşturan, 4 Ayaklı Minare'de kurşun yaraları alarak zarar gördü.

BARO BAŞKANI SİLAHLARIN SUSMASINI İSTEMİŞTİ
En son Diyarbakır Baro Başkanı Tehir Elçi öldürülünce işin ne kadar tehlikeli boyutlara taşındığı anlaşıldı. Tahir Elçi, Diyarbakır’ın kültür değeri 4 Ayaklı Minare önünde yapılan basın toplahtısında silahların durmasını isemiş ve bu catışmalar sırasında tarihi minareye verilen zararı anlatmıştı. Ancak onun demokratik davranışını Kabul edemeyen hani ellen onun canını 4 Ayaklı Minare’nin önünde aldı. Diyarbakır’ın dar sokaklara sahip bulunan tarihi Sur Mahallesi ise bir kez daha ablukaya alınarak terrorist avı yapıldı. Bütün bunlar olurken herkesin merak ettiği turistik ve tarihi degere sahip olan 4 Ayaklı Minare’nin sırrını paylaşalım istedik.

Diyarbakır’ın UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne giren merkez Sur İlçesi’ndeki Saraykapı Semti’nde bulunan tarihi Kurşunlu camiiden sonra bir zamanlar dinler ve dillerin hoşgörü içinde bir arada yaşadığı ‘Gavur Mahallesi’ ismiyle kitaplara konu olan Fatihpaşa Mahallesi’ndeki Şeyh Mutahhar Camii’nin 4 Ayaklı Minaresi, çıkan çatışmalarda mermilerin hedefi olmuştu.



Akkoyunlu Kasım Han tarafından yaptırılan Şeyh mutahhar Ca­mii’sinin dört ayaklı minaresi yekpare dört sütun üzerinde inşaa edilmiş ilginç anıtlardandır. Balıkçılarbaşı semtindeki Kasım padişah diye de adlandırılır. Camii Şeyh Mutahhar türbesinin bulunduğu arsa üzerinde inşa edildiği için bu adı almıştır. Minaresindeki kitabesinde camiinin 1500 tarihinde Akkoyunlu sultanı Kasım Bey’in zamanında yapıldığı yazar. 4 yalın sütun ile başlıklar üzerinde oturan kare mimarisi ile Anadolu camiileri içinde tek örnek oluşturmaktadır.

DİYARBAKIR’DAN ONU GÖRMEDEN AYRILMAK YOK
Diyarbakır’ın. Sur içi denilen eski şehir (kadim şehir) bölgesi, bir açık hava müzesi gibidir. Diyarbakır’a ne zaman gitsem Hasanpaşa Hanı’nda kahvaltı eder, 4 Ayaklı Minare’nin altında durur ve Ulucami ile kaleyi gezerim. Her seferinde ara sokaklara dalarım. Su Mahallesi’nde taş yapıların ara sokaklarında oynayan yüzlerce çocuğun “para… para…” diye çevreme birikmelerini engelleyerek dolaştım. Bu arada en çok dikkat edeceğiniz telefon, saat, cüzdan gibi kıymetli eşyaların bir anda ortadan kaybolacağı tehlikesidir. bu nedenle mümkün olduğunca çocuklardan uzak durmanız gerekiyor.
Bu kez gidişimde, toplantı bittikten hemen sonra kendimi ara sokaklara attım. “Dört Ayaklı Minare” beni karşıladı. Balıkçılarbaşı denilen semte giden herkesin bir tarif ve buluşma noktası bu minare idi.Minare caminin kuzeydoğu tarafındadır. Bugün ise yol ortasında kalıyor.



Diyarbakır asırlar boyu 4 mezhebin tek İslam dini altında toplanmasının simgesi olarak barış ve kültür şehri olarak tanındı. Camilerde her dinden, her mezhepten insan namaz kılarken tek Allah olduğunun inancı içinde dua ettiler. Hepsi de insanlığın selameti için dua ettiler. Ancak günümüzde insanların en kolay bölünebileceği yolun inanç olduğunu bilen karanlık güçler bu güzelim şehri bir kaos ortamına çektiler.

AKKOYUNLU KASIM HAN YAPTIRDI
Bu ilginç mimariye sahip olan minare, 500 yılı aşkın bir süreden beri 4 ayak üzerinde sapasağlam bugüne kadar geldi. Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ın fethine çıkmadan hemen önceki yıllarda yapıldı. Yani 1500’lerin başında yapıldı. Bölgede Osmanlı değil, Akkoyunlular hüküm sürüyordu. Camiyi ve minareyi yaptıran da Akkoyunlu hükümdarı Kasım Han’dır.
Bu görülmeye değer mabedin adı Şeyh Mutahhar Camii’dir. Diyarbakırlılar “Şeyh Matar Camii” olarak adlandırıyor. Şeyh Mutahhar adlı bir zatın mezarının olduğu yere yapıldığı için bu isim verildiği biliniyor.

TÜRÜNÜN TEK ÖRNEĞİ
Hala 4 ayağı üzerinde duran Şeyh Matar Camii’nin minaresi, türünün tek örneğidir. Türkiye’de bu tarzda bir minare hiç bulunmuyor
Minarenin hemen yanında bir kaç nesildir gömlek üreten dükkan sahibiyle sohbet ettim. Sonra ise kepenk (yerel tabirle daraba) üretimi yapan usta usta ve kalfası ile çay içip sohbet ettik.



Diyarbakır'ın önemli seyahat acentelerinden Yatkın Turizm'in sahibi Abdülaziz Yatkın'ın ev sahipliği ve rehberliğinde, İlos Turizm ve Uslan Hotels Başkanı Serhad Uslan ile birlikte Diyarbakır'ı keşfettik.

MİNARENİN EFSANELERİ
Minare ile ilgili anlatılan farklı efsaneleri paylaşıyorlar. Bunlardan birisi, minarenin ayakları arasından 7 kez geçenlerin dileklerinin kabul edildiğine dair olanı idi.
Bu doğru mudur bilmeyiz. 7 kez geçenleri bulup onlara sorma fırsatım olmadı. Bende 7 kez geçtim. Sonra ne dilediğimi unuttum. Ama bildiğim bir şey var. Yapının çok ilginç olmasıdır. Görenler dönüp tekrar tekrar bakıyorlar ve şaşkınlıklarını gizleyemiyorlar.
Kimilerine göre, 4 ayak, Diyarbakır surlarının. Mardinkapı, Urfakapı, Saraykapı ve Dağkapı’dan oluşan dört kapısını temsil ediyor.
En bilinen yorum ise İslamiyetteki 4 mezhebi temsil etmesidir. 4 temel üzerine oturan minarenin İslam dininin tekliğini ifade ediyor olmasıdır.

KAMYONLAR SÜRTÜNÜYOR
Dört ayak üzerinde yüzyıllara meydan okuyan görkemli eser, zamanla yol ortasında kalan mahzun bir minaret oldu.
Her gelen belediye başkanı yolun üzerine bir kat ilave yaptığı için çevre dükkanlarla birlikte minarenin ayakları da kısa kaldı. Çevre esnafının söyledikleri ise daha acı oldu.Büyük kamyonlar yol ortasındaki minarenin yanından geçerken ayaklara sürtüp geçiyormuş. Bir ay kadar önce bir kamyon geçerken kancaları minarenin taşlarından birinin köşesini kırmış. Bu yola araç girmesinin yasaklanmasını istiyorlar.

RESTORASYON GÖRDÜ
Minare iki ay süren orta çaplı bir restorasyon görmüş. Diyarbakır Valiliği, İl Kültür Turizm Müdürlüğü tarafından Kalkınma Bakanlığı Cazibe Merkezleri Destekleme Programı kapsamında onarım yapılmış. Ancak bu çalışmalar, minareyi yolun ortasından kurtarmaya yönelik olmamış. Bu kadar değerli 500 yıllık Dört Ayaklı Minare, oradan geçen bir kamyon şoförünün insafına teslim edilmiş. Şimdi ise sadece kamyon değil, kurşun yaraları, eteğinden değerli insanların ölümü, teröristlerin acımasızlığı ile tarihi minare farklı yaralar almaya başladı.