Rakı, balık Ayvalık - 3

ÖZKAN ALTINTAŞ-TÜRKİYE TURİZM
AYVALIK - Zeytinyağının başkenti ve tarihi evleriyle açık müze gibi olan Ayvalık’tan önce, onun kadar eski Edremit’i gezdik. Edremit’in sırtını Güre kaplıcalarına dayayarak geri kalmış haliyle, Ayvalık’ın turizmde giderek artan değerini kıyaslama imkânı bulduk.
 

Körfeze adını veren Edremit, asırlar boyu medeniyetlerin kurulup yıkıldığı, binlerce insan öldüğü, efsanelerle dolu toprakların mirasını taşıyor. Ancak bu kadar güçlü kültür hazinesine sahip olan ve dünyanın gözbebeği Ege Denizi kıyısında bulunan Edremit turizmden payını yeteri kadar almıyor. Bu uğurda da pek çaba gösterdiği görülmüyor. Edremit sahilinde kapısı kapalı olan görkemli Kültür ve Turizm Müdürlüğü binası pek şaşırtıcıydı.





Bayram gezimde uğradığım Edremit’in sokaklarında pek turist göremedim. Aslında Edremit’te dünyanın her ülkesinden turist olmasını beklerdim. Edremit çarpık yerleşimi ile hala eski halini koruyor. Eski evlerin bunduğu sokaklarda yenilenme için bir proje geliştirilmediği görülüyor. Eski binaların cephesini plastik kaplayarak şehrin dokusuna zarar verildiği anlaşılıyor.





Açılan AVM’lerin bazıları yeterli müşteri bulamadığı için kapanıyor, diğerleri müşteri azlığından yakınıyorlar. Edremit, Güre kaplıcalarına gelen yerli turistlere sırtını dayamış, bunu yeterli görüyor. Aslında Türkiye’nin Afyon’dan sonra önemli kaplıca cennetinde yeterli sayıda dünya standartlarında otelde bulunmuyor. Yerli halkın denize girmek gibi bir kültürü olmadığı için sahildeki betonlaşmaya ses çıkaran yok.

ZEYTİNYAĞININ BAŞKENTİ: AYVALIK
Edremit’ten sonra gittiğimiz Ayvalık, Türkiye'nin Balıkesir’in Ege Bölgesi'nde kalan bir ilçesi olarak Midilli Adası'nın tam karşısında kuruludur. Çam ormanları ve Zeytin bakımından zengin olan ilçe Ege Denizi kıyısında olup Ayvalık Adaları adı verilen takımadalara sahip bulunuyor. Ayvalık'ın kuzeydoğusunda Gömeç, güneyinde İzmir ili'ne bağlı Dikili ve Bergama ilçeleri, batısında ise Ege Denizi yer alıyor.
Ayvalık, yaklaşık 2.5 milyon zeytin ağacıyla Ege'nin zeytin başkenti konumundadır. Ayvalık Zeytinyağı’nın en önemli özelliği kendine özel bir lezzeti olmasıdır. Bu özelliğini iklim ve toprak yapısından alır. Ayvalıkta kış aylarında yaşanan şiddetli poyraz ve karayel zeytin için en uygun topraklarla birleşince zeytinin kalitesine pozitif etki sağlar. Ayvalık zeytinyağının kalitesini arttıran en önemli faktörlerden biride üretilen miktardan çok üretilen yağın kalitesinin ön planda tutulmasıdır. Bu Ayvalık zeytinyağının marka değerini artırır.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Türk Patent Enstitüsü’nün coğrafi işaret hakkını verilmesiyle Ayvalık zeytinyağı markalaşma yolunda önemli bir adım attı. Ayvalık bölgesinde üretilen zeytinyağı şişelerinin üzerine "Ayvalık Zeytinyağı" mahreci konularak "coğrafi işaretleme" yapılmaya başlandı. Raflarda “Ayvalık Zeytinyağı” adıyla yerini almaya başladı.
İnsanlığın zeytin ağacıyla tanışması 8 bin yıl öncesine dayanır. Beyaz güvercinlerin ağzında ki barışın simgesi, kardeşliğin türküsü Zeytin dalı. Birçok derde deva, sağlık mucizesi zeytinyağıdır. Söylentiye göre tufana yakalanan Hz. Nuh Peygamber'in gemisinden saldığı beyaz güvercin, bir müddet sonra bir zeytin dalıyla dönerek, tufanın bitişini müjdelemiştir. Bu sebeple Zeytin dalı ve beyaz güvercin dünyada barışın simgeler olmuştur.

 LOR TATLISI
Edremit’ten sonra zeytin ormanlarının içinden ilerleyerek son günlerde lezzetli “Ayvalık Tostu” ile tanınan Ayvalık’a vardık. Yolda bir arkadaşımızın eşi “Bana lor tatlısı alın. Sadece Ayvalıkta var” dedi. Ayvalık’ın tarihi taş evlerinin uzandığı caddesi üzerinde dolaşarak zorla bir tatlıcı bulduk. Bu arada çarşıda elinde torbalarla adalardan alışverişe gelen Yunanlı turistleri gördük.
Ayvalık Mutfağının temelini zeytinyağı ve ot mezeleri oluşturur. Ayvalık mutfağında Girit ve Midilli mutfağının etkisi çok fazladır.
Diğer önemli bir yiyecek tüm Balıkesir ilinde yaygın olarak yapılan ve Höşmerim olarak da bilinen Hoşmerim tatlısıdır.Papalina olarak bilinen bir balık türünün (çaça balığı), genellikle meze olarak tüketilen ızgarası ve zeytinyağında unla yapılan kızartması da Ayvalık'ın önemli yemekleri arasında sayılır.Deniz kıyısında olması nedeniyle deniz ürünlerinden yapılan mezeler ve zeytinyağlı yemekler Ayvalık mutfağının temelini oluşturur. Ayvalık'ta son zamanlarda zeytinli dondurma da ilgi odağı olmuştur.

AYVALIK MUTFAĞI
Ayvalık mutfağından örnekleri şöyle sıralayabiliriz: Cibez Otu Salatası, Deniz Börülcesi, Enginar Salatası, Hindiba Salatası, Isırgan Otu Salatası, Kabak Çiçeği Dolması, Kalamar Dolması, Kaşarlı Kidonya, Lor Böreği, Şevketi Bostan Salatası, Turp Otu Salatası, Yoğurtlu Semizotu, Zeytinyağlı İç Bakla, Badem Sütü, Bazina, Ceviz Çorbası, Kaşarlı Kabak, Lor Lokması, Muhallebi, Selanik Usulü Balkabaklı Börek, Cipohorta, Girit Usulü Çullama, Gondolda Tavuk, Lor Dolması, Lor Tatlısı, Nişastalı Tavuk, Çiroz Salatası…

RAKI, BALIK AYVALIK
Bu kadar güzel mutfağa sahip olan Ayvalık aynı zamanda bir balık cenneti. Ege’nin balık zenginliğinden nasibini alan Ayvalık, yüz yıllardır eğlence ve yeme içme kültürümüzde etkin bir yere sahip olan, rakının vücut kazandığı yerdir. Rakı-balık ile Ayvalık'ın mükemmel manzarası eşliğinde çoban salata ile takviye edilmesi gereken ikili. Aynı zamanda limon suyu, maydanoz, zeytin yağı, sarımsak ve tuz ile de pişirilen balığa mükemmel bir sos hazırlanabilir. Rakı ve balık ikilisi sadece besin değildir. Bunlar bir muhabbet kaynağıdır, birer efsanedirler.

AYVALIK TOSTU
Tadını esas olarak geniş ve büyük kesilen özel yapım ekmeğinden alan sandviçtir. Büyükşehirlerde bu ad ile satılır. Ancak ekmeğinin Ayvalık'a özgü olarak üretilen undan yapılmış olması gerekir. Çünkü tadını özel unundan almaktadır. Ayrıca ekmeği fırından özel olarak alınabilir. Bozulmalara karşı dayanıksız bir yapıdadır. Mutlaka buzdolabında saklanmalıdır. Ayvalık'ta her büfede bulunabilir. İçerisine bilinen tost ekmeği çeşitlerinde olan, damak tadınıza uygun çeşitli tost içerikleri konulabilir. Genellikle sucuk, sosis, turşu, kaşar, ketçap, mayonez malzemeleri olanı tercih edilir. Malzemesinin bol olması en güzel özelliğidir.

AYVALIK’TA RUM EVLERİ
Ayvalık’ın taş evleri 19 yy’da yapılmıştı. O tarihlerde Ayvalık’ta yaşayan Rumların taş evleri yaptığı biliniyor. Daha sonraları Ayvalık’a verilen özerklik belgesi ile Rumların yaşamı biterek Türkler geldi. Mübadeleden sonra evleri Türkler tarafından kullanılmaya başladu ve değişim yaşandı. Koruma kanunu ile bu değişim süreci son buldu. İlçede 1994 yılında yapılan bir çalışmaya göre 1842-1914 yılları arasından kalma toplam 363 bina bulunuyor.



Tepenin eteğine kurulu Ayvalık’ta yollar yokuş yukarı ve dardır. Çıkmaz sokaklar çoktur. Denize doğru dikine inen ara sokaklar, denize paralel olarak devam eden ana caddelerle son bulur. Yolun altında deniz kıyısına paralel olarak devam eden yollarda dükkânlar yer alır. Ayvalık evleri genellikle iki buçuk veya üç katlıdır. Evlerin çatı kaplamaları kiremittir.



Evlerin iki ve üçüncü katları yerleşim amaçlı kullanılırken zemin katlar ticari amaçlı olarak kullanılmıştır. Zemin katların sokağa bakan ön cephesi satış arka kısmı ise depolama amaçlı olarak kullanılıyordu. Bu depolarda zeytin zeytinyağı gibi ürünler depolanmıştı. Kemerli ve süslü giriş kapılarının üstünde yer alan alınlıklarda yapım tarihleri yer alır. Ancak günümüzde bu kısımlar ya kapatılmış yâda yerlerinden sökülmüştür.



Ayvalık’ı terk ederken sahil boyunca uzanan lüks villalar dikkatimizi çekti.

YARIN: TAŞ EVLERİYLE ÜNLÜ CUNDA